Jak szukać przodków stela? (1)

Szukanie przodków to obecnie najpopularniejszy przejaw zainteresowania przeszłością. Nie brak w internecie stron, gdzie wyjaśnia się, jak prowadzić badania genealogiczne. Także w księgarniach bez trudu można znaleźć odpowiednie poradniki (szczególnie dobre to Poradnik genealoga-amatora Rafała T. Prinkego i Poszukiwanie przodków Małgorzaty Nowaczyk). Dają one dobre podstawy warsztatowe i z pozoru szukanie przodków ze Śląska Cieszyńskiego nie powinno stanowić większego wyzwania: wystarczy odwiedzić parafię, gdzie mieszkali nasi atentaci i przewertować metryki. W praktyce okazuje się, że nie jest to wcale takie proste.

Podstawowym (ale nie jedynym) źródłem do odtworzenia naszej genealogii są księgi metrykalne. Ciągłości w ich prowadzeniu nie sprzyjały spory o świątynie na terenie Śląska Cieszyńskiego prowadzone między katolikami a protestantami. Skończyły się one drastycznie w 1654 roku, kiedy wszystkie kościoły znalazły się w rękach katolików. Najstarsze zachowane metryki katolickie pochodzą z pierwszej połowy XVII wieku (przykładowo w parafii w Bruzowicach w czeskiej części Śląska Cieszyńskiego prowadzono je od 1610 roku, a w parafii św. Marii Magdaleny w Cieszynie od 1628 roku), ale w większości zaczęto je prowadzić na przełomie XVII i XVIII wieku. Metryki katolickie miały moc ksiąg urzędowych, dlatego notowano w nich także chrzty, śluby i zgony protestantów. Sytuacja taka trwała do reform z czasów Wiosny Ludów (1848). Inaczej mówiąc, nie da się dobrze opracować genealogii rodziny ewangelickiej bez przejrzenia katolickich ksiąg metrykalnych. Metryki ewangelickie do tego czasu prowadzono jedynie na użytek zborów. Najstarsze w zborze cieszyńskim spisywano od jego powstania w 1709 roku.

Większość ksiąg metrykalnych ze Śląska Cieszyńskiego szczęśliwie zachowała się do naszych czasów. Oczywiście, nie wszystkie miały takie szczęście. Przykładowo, w marcu 1773 roku spłonęło probostwo w Domasłowicach, w czeskiej części Śląska Cieszyńskiego, wraz z całym archiwum parafialnym.

Gdzie szukać metryk? W polskiej części Śląska Cieszyńskiego większość znajduje się na poszczególnych probostwach. Jednak po 1945 roku część metryk z XIX i początku XX wieku przeniesiono do Urzędów Stanu Cywilnego. Czasami robiono to w barbarzyński wręcz sposób, wyrywając pliki kartek.

Z metryk zboru ewangelickiego w Cieszynie, zarówno w wersji tradycyjnej, jak i zdigitalizowanej, można korzystać w Bibliotece i Archiwum im. Tschammera. Obecnie trwają też prace nad digitalizacją ksiąg metrykalnych parafii rzymskokatolickich całej diecezji bielsko-żywieckiej.
Zdecydowanie lepiej wygląda sytuacja w czeskiej części Śląska Cieszyńskiego. Po 1945 roku wszystkie metryki, zarówno katolickie, jak i ewangelickie, zostały przeniesione do Archiwum Krajowego w Opawie (Zemský archiv v Opavě). Ułatwiało to pracę genealogom, którzy nie musieli jeździć śladami swoich przodków od parafii do parafii, ale wszystko mieli zgromadzone w jednym miejscu. Od listopada 2009 roku większość metryk została udostępniona na stronach internetowych opawskiego archiwum. Na dzień dzisiejszy pod adresem http://matriky.archives.cz/matriky_lite można przeglądać 8793 ksiąg metrykalnych nie tylko z czeskiej części Śląska Cieszyńskiego, ale także ze Śląska Opawskiego i Moraw.