Prasa o pierwszych dniach wolności

Wiec na Rynku w Cieszynie, 27 października 1918 r. fot. ARC

„Gwiazdka Cieszyńska” z 22 października 1918 r. fot. ARC

„Dziennik Cieszyński” z 27 października 1918 r. zachęcający do przybycia na wiec do Cieszyna. fot. ARC

Była to trzecia tak potężna demonstracja polskości w ostatnim czasie (po zgromadzeniach w Orłowej i Boguminie), która – jak to ujął „Dziennik Cieszyński” – „pokazała, jak silnym jest ten prastary pień piastowski, którego 700 lat obcego panowania, czeskiego czy niemieckiego nie potrafiło wyrwać z gruntu, na którym się rozwinął potężnymi korzeniami”.

Ale już w południe „chmury się przedzierają, pokazuje się błękit, słońce wychyla swe łaskawe oblicze, jakby chciało swymi ciepłodajnymi promieniami jeszcze bardziej rozniecić i tak już gorący zapał polskich serc” – pisała „Gwiazdka Cieszyńska”. „I zeszli się na rynku cieszyńskim i tłumnie i hucznie (...), a przecież z podziwu godnym spokojem i powagą, rolnicy i robotnicy, górale, wałachy i lachy i zapełnili go szczelnie (...) pod hasłem niepodległej, nie rozłącznej, demokratycznej Polski, do której nie trzeba ich prowadzić, bo jej się sami domagają” – dodawał „Dziennik”.

Więc zagaił poseł Franciszek Halfar, który stwierdził, że jest on czytelną odpowiedzią na tezy, iż na Śląsku nie mieszkają Polacy. – A skąd się was tu tela wzięło, skoro tu nie ma Polaków? – wołał. – A czegóż chcecie? Należeć do Polski?

— Tak jest! — odpowiedziały tłumy. Halfar dodał, że „uświadomienie narodowe naszego ludu, którego samorzutnym objawem jest to liczne zebranie, to hojny plon skromnego zasiewu niezmordowanego Pawła Stalmacha. Plac ten, na którym stoimy, winien się w przyszłości nazywać nie palcem Demla, lecz placem Stalmacha.„Następnie przemawiali członkowie działającej od ponad tygodnia Rady Narodowej dla Księstwa Cieszyńskiego, Jan Michejda, ks. Józef Londzin i Tadeusz Reger.

Manifestanci przyjęli rezolucję, którą nazajutrz opublikowała prasa: „Stwierdzamy stanowczo, że my Polacy uważamy się za jedynych włodarzy Śląska Cieszyńskiego i uroczyście ślubujemy, że dzielnicy tej nikomu nie odstąpimy i wszystkiemi siłami bronić jej będziemy przed wszelkimi zakusami zaborczymi”. Po wiecu, „kiedy jeszcze na rynku tu i ówdzie rozprawiały pozostałe grupki wiecowników, wypadła banda pijanych Niemców z hotelu pod jeleniem, wydzierając na całe gardło łupieżczą pieśń 'Wacht am Rhein', rzucając się na Polaków, którzy zachowali jednak zimną krew wobec bydlaków wszechniemieckich” – relacjonował „Robotnik Śląski”. Wybito wówczas „trzy szyby w Domu Narodowym” i okna w samotnie stojącej karocy.

30 października Rada Narodowa „opierając się na zasadach prezydenta Stanów Zjednoczonych Wilsona, uznanych prze wszystkie narody i państwa i na jednomyślnej woli i zgodzie ludności Śląska, wyrażonej ostatnio na wiecach ludowych w Orłowej, w Boguminie, w Cieszynie proklamuje uroczyście przynależność państwową Księstwa Cieszyńskiego do wolnej, niepodległej, zjednoczonej Polski i obejmuje nad nim władzę państwową.” Entuzjazmu tego nie podzielał kożdoniowski „Ślązak”: „dla nas Ślązaków jest sprawą nader ważną, byśmy łączności z niemieckimi krajami nie utracili zupełnie”.

W nocy z 31 października na 1 listopada nad Cieszynem objęło władzę wojsko polskie z „nadporucznikiem Klemensem Matusiakiem”. „Dotychczasowy komendant, pułkownik Gerndt, który stawiał opór, ustąpił, oświadczając, że ugina się wobec przemocy; odprowadzono go pod eskortą do hotelu Pod Jeleniem. Pułkownik Gerndt wyjechał z Cieszyna” – donosiła „Gwiazdka”. Jeden z oddziałów natychmiast został przetransportowany pociągiem do Skoczowa „gdzie również obsadzono miasto i ogłoszono rządy Rady narodowej. Cała kolej koszycko-bogumińska aż do granicy węgierskiej, linia Bogumin-Dziedzice, jako też kolej miastowa Frydek-Bielsko i inne koleje na polskim Śląsku stoją pod komendą wojsk polskich.”

Członkowie Rady Narodowej pojawili się na cieszyńskim ratuszu i ogłosili przejęcie władzy państwowej, nie ingerując w skład i kompetencje władz samorządowych. Burmistrz Alojzy Gamroth przyjął postulaty Rady: „w magistracie będzie się odtąd wymagało, by wszyscy urzędnicy miejscy władali nie tylko językiem niemieckim, lecz i polskim w mowie i piśmie”, a „na ulicach zostaną obok niemieckich także polskie napisy (nazwy ulic) umieszczone”.

Powoli konstytuowały się nowe władze. Śląsk Cieszyński rozpoczął energiczny marsz w stronę Polski. Jednakże „Ślązak” pisał, że „polski rząd w Warszawie mówi o Księstwie cieszyńskiem, jak gdyby przynależność jego do Polski była już faktem dokonanym. Zdaniem naszem upłynie jeszcze w naszej Wiśle niecoś wody, zanim sprawa przynależności naszej będzie ostatecznie załatwioną”. Słowa te miały niestety zostać potwierdzone przez przyszłe wydarzenia… Ale póki co w te deszczowe szarobure dni eksplodowała w Cieszynie prawdziwa wiosna.