Krótka historia Goleszowa

Ilustracja główna: Szkoła w Goleszowie na pocztówce z 1915 roku. fot. spgoleszow.pl

Pierwsza wzmianka o Goleszowie pochodzi z 1223 roku. W tym czasie dziesięcinę z tej miejscowości pobierały norbertanki z Rybnika. Kiedy przeniosły się do Czarnowąsów, odebrano im dziesięciny z Goleszowa i kilku innych miejscowości. W zamian zakonnice otrzymały Puńców.

Najstarsi znani gospodarze

W pożarze zamku w Cieszynie w 1570 roku spłonęło większość dokumentów związanych z przeszłością Goleszowa. Spis powinności chłopskich z 1577 roku notuje 39 gospodarzy w Goleszowie. Wśród nich pojawiają się m.in. nazwiska Kuchejda, Kluz, Niemiec, Staniek, Damek, Kubacz i Szczotka.

"Nocne wizytarki"

W latach 1850-1862 na polecenie starostwa w Bielsku w Goleszowie organizowano "nocne wizytarki". Pisał o nich w interesującym artykule Jan Wantuła: "W tym celu prawo gminne [władze gminy] miało wyłonić z siebie komisje obyczajowe, które miały pilnować, by nie spali razem nie związani ślubem małżeńskim”. Jak to wyglądało w praktyce? „Po prostu co pewien czas, zwykle w soboty, ojcowie gmin wieczorem, gdy się w chałupach położono do snu, przychodzili tam, gdzie były dziewczyny albo przypuszczano, że ktoś do którejś zachodzi w zaloty, i przeszukiwano mieszkania, strychy, stajnie, czy przy dziewczynie nie śpi zalotnik. Gdy kogoś obcego, nie przynależnego do obejścia czy mieszkania złapano, karano tułaczy nocnych grzywnami, często zamykano do aresztów gminnych, tzn. w piwnicy, w jakiejś komorze, a dość często w zwykłym chlewku nierogacizny. Nakładano kary i na dziewczyny".

Jan Wantuła księdze, w której notowano dochody i wydatki gminy Goleszów, odnalazł m.in. takie zapisy jak "W nocy z 17 na 18 maja 1853 była trzymana wizyterka, a przy tej sprawie był chycony nocny tułacz przy Marynie Puczkowej, zapłaciła 1 złr." czy "Jan Sztwiertnia, parobek Małysza, był chycony przy Zuzi Błażkowej, dziewki Kluzowej, w jednym łóżku, zapłacili po 40 kr.".

Marnie opłacani wójtowie

W drugiej połowie XIX wieku wójtowie w Goleszowa otrzymywali bardzo niskie wynagrodzenie. Z tego powodu w czerwcu 1899 roku wójt Paweł Duława zrezygnował z urzędu i dopiero po podwyżce zdecydował się na nowo podjąć obowiązki. Ciekawostką jest fakt, że wójtem Goleszowa w latach 80. XIX w. był Żyd, gospodzki Leopold Wasservogel.

Cementownia a przestępczość

Przełomem w historii Goleszowa było wybudowanie pod koniec XIX wieku fabryki cementu portlandzkiego. Przyczyniło się to do rozwoju miejscowości, znacznie wzrosła liczba mieszkańców (z 1334 w 1890 roku do 2434 w 1910 roku) i… przestępstw. Często popełniały je osoby, które przyjeżdżały do pracy do goleszowskiej cementowni. Na przełomie XIX i XX wieku w rubrykach kryminalnych na łamach gazet co jakiś czas pojawiali się chorwaccy robotnicy z Goleszowie - przykładowo, w 1899 roku w krwawej bójce między Chorwatami a Włochami zginęły 3 osoby.

List jezuity z Lizbony na goleszowskiej plebanii

Kiedy w 1896 roku założono Muzeum Śląskie, mieszkańcy Śląska Cieszyńskiego zaczęli przekazywać różne znaleziska z domowych archiwów i nie tylko. Z Goleszowa do muzeum trafiła m.in. szyba z okna prawdopodobnie zamku w Cieszynie z herbem piastowskim z 1611 roku (dar Jan Broda z 1903 roku) oraz napisany w 1748 roku list jezuity Gilge z Lizbony do jego krewnego, proboszcza goleszowskiego Knoebla (dar księdza Józefa Buryana z 1924 roku). Gilge pisał ten list prawdopodobnie krótko przed wyjazdem z Europy; w latach 1748-1770 mieszkał w Paragwaju.

Podobóz Golleschau

Jeden z najtragiczniejszych rozdziałów w dziejach Goleszowa to okres II wojny światowej. W 1942 roku niemieccy okupanci założyli podobóz Golleschau, filię obozu w Auschwitz. Zwykle więziono tam i zmuszano do pracy w nieludzkich warunkach ponad 1000 osób. Obóz został zlikwidowany w dniach 18-21 stycznia 1945 roku.

Cytaty pochodzą z: Jan Wantuła, Karty z dziejów ludu Śląska Cieszyńskiego, Warszawa 1954.