W pogoni za brunatnym jeleniem: Coraz ciemniej (felieton)

Pomysł, że obecne władze samorządowe z panem burmistrzem i panem naczelnikiem wydziału kultury na czele mogłyby się ubiegać o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury dla Cieszyna wydaje mi się absurdalny zwłaszcza w kontekście wiadomości dotyczących miejscowej kultury, które pojawiły się w ostatnich kilku dniach. Twórca i kierownik Cieszyńskiego Studia Teatralnego ogłosił, że jego teatr kończy definitywnie w Cieszynie działalność. Ani poprzednie, ani obecne władze miasta (a tu istnieje ciągłość w postaci tego samego naczelnika wydziału kultury) nie chciały dostrzec i docenić wartości, które wnosi w życie miasta Cieszyńskie Studio Teatralne. Otóż nie był to - jak się niektórym wydaje - amatorski teatrzyk, który od czasu do czasu prezentował miastu swoje kontrowersyjne przedstawienia, nie był to też klub miłośników czy hobbystów, którzy na swoje fanaberie sami powinni sobie zarobić albo wegetować w jakiejś mrocznej salce. To był niezależny ośrodek kultury, który poprzez swoje rozliczne i różnorodne działania - szczególnie z młodzieżą - pracował (zazwyczaj dopłacając do tego z własnej pustawej kieszeni ) na rzecz kultury, edukacji kulturalnej, rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w mieście, a także w innych miejscach w Polsce. To było środowisko, które wcielało w życie pewne idee i wartości duchowe - takie jak prawda, sztuka, solidarność, praca na rzecz społeczności lokalnej, dialog z innymi i zrozumienie inności, żywa tradycja i otwarty nieksenofobiczny patriotyzm, a więc takie idee i wartości, które stanowią podstawę wolnego, demokratycznego, świadomego swojej historii i kultury społeczeństwa. Przez czternaście lat swojego działania Cieszyńskie Studio Teatralne, przy minimalnym wsparciu Cieszyńskiego Ośrodka Kultury, zrobiło dla świadomości kulturalnej, historycznej i społecznej w mieście więcej niż niejedna tutejsza miejska instytucja kultury z tzw. Domem Narodowym na czele.

Niestety, oparte na niełatwym konsensusie współistnienie Cieszyńskiego Studia Teatralnego z Cieszyńskim Ośrodkiem Kultury, a więc pewna koncepcja kultury i działalności artystycznej oparta na dialogu, wzajemnym zrozumieniu i współpracy dla dobra publicznego została w Cieszynie zdewastowana i poniosła fiasko. Niechlubnego dzieła zniszczenia dokonała pani dyrektor Domu Narodowego nasadzona na to stanowisko z zewnątrz przez poprzedniego burmistrza. Pani dyrektor wyrzuciła twórcę CST z Domu Narodowego, a władze miejskie nie uznały za stosowne w tej sprawie odpowiednio zainterweniować tak, by ocalić i sensownie wesprzeć cenną inicjatywę lokalną, której wartości i znaczenia nawet nie były w stanie właściwie rozpoznać. CST to prospołeczny teatr alternatywny, którego sposób działania i dorobek zyskał szersze uznanie poza Cieszynem, ale dla cieszyńskiej władzy okazał się niewygodny, ponieważ cechował się profesjonalizmem, a zarazem krytycyzmem i odwagą. Władze miasta, wszystko jedno czy z poprzednim, czy z obecnym burmistrzem, w każdym razie z tym samym naczelnikiem wydziału kultury, z radnymi z komisji oświaty, kultury i sportu (w której to komisji tradycyjnie nie zasiada ani jedna osoba kompetentna w sprawach kultury), nie mają bowiem zielonego pojęcia o tym, jaką rolę może i powinna odgrywać kultura w życiu gminy i miasta. Nie ma w tym mieście polityki kulturalnej, nie ma koncepcji funkcjonowania miejskich instytucji kultury, nie ma programu współpracy z organizacjami pozarządowymi w tej dziedzinie, a jeżeli już w Ratuszu podejmowane są jakieś decyzje, to są wymuszone przez administracyjnie dane, terminy i coraz większe ograniczenia budżetowe. I najczęściej są to decyzje szkodliwe, destruktywne, przynoszące zmiany na gorsze. Są to decyzje, które nie poszerzają możliwości działania na rzecz kultury i dobra publicznego, nie służą upowszechnianiu kultury i wspieraniu pożytecznych inicjatyw społecznych, dalekie od obecnych standardów europejskich. W wyniku takich decyzji twórczy, kompetentni, aktywni ludzie opuszczają miasto, nie widzą tu dla siebie miejsca, warunków, sprzyjającego klimatu, nie ma tu dla nich pracy. Polityka dyrektoressy ośrodka kultury, polityka kulturalna burmistrza i naczelnika wydziału kultury jest toksyczna jak cieszyńskie powietrze. Poetów nam tu nie potrzeba - powiedział kiedyś czołowy działacz miejscowego PiS-u i organista w kościele parafialnym. Z Cieszyna ruguje się artystów, aktorów, reżyserów, malarzy, pisarzy. I rzeczywiście: nie ma tu dla nich miejsca. W Cieszynie - tak jak w państwie Platona - potrzebni są tylko artyści ugotowani, animatorzy kultury ugrillowani przez lokalny układ, użyteczni i bezpieczni dla władzy. Tacy, co będą reżyserować jasełka, organizować patafiadę Święta Trzech Braci, misteria pasyjne będą się tu przeplatać z maratonami kabaretowymi w teatrze, a obchody patriotyczne i rekonstrukcje historyczne z folklorystycznymi musicalami z udziałem pana naczelnika wydziału kultury. No i co? Nie będzie kultury? Będzie! I to jaka!

Tymczasem kończy swoją działalność CST, wynosi się Galeria Szara, nie zanosi się na Festiwal Teatralny „Bez Granic”. O reformie i modernizacji sektora kultury, o wytworzeniu cywilizowanych warunków jego rozwoju w naszym mieście w najbliższych latach już nie ma sensu nawet marzyć. Świadczy o tym także kuriozalne rozstrzygnięcie konkursu na dyrektora Cieszyńskiego Ośrodka Kultury. Możliwości przeprowadzenia cywilizowanych zmian w tej dziedzinie są w istocie zablokowane aż do końca obecnej kadencji władz samorządowych. Jest to przede wszystkim blokada umysłowa, którą zawsze odblokowuje się najtrudniej. W Cieszynie robi się coraz szarzej i coraz ciemniej. Cieszyn zamienia się w ciemnogród, w którym jedyna atrakcja to kolejna galeria handlowa, a szczytem cywilizacyjnych aspiracji jest dworzec nazywany tu zabawnie węzłem przesiadkowym. Propozycja, żeby takie miasto ubiegało się o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury, zakrawa na ponury, groteskowy żart.