Podziwiajmy murale, tak szybko odchodzą

Temat murali powrócił do Cieszyna symbolicznie. Wprawdzie problemem murali zajmowali się już tutaj sześć lat temu artyści, m.in. Monika Sosnowska, która stworzyła przy ul. Chrobrego współczesne malowidło, przedstawiające telewizor. Mural przetrwał do dziś. Jednak dopiero w ostatnich dniach tematyka rozpaliła wyobraźnię mieszkańców. Wszystko dlatego, że organizatorzy Freestyle City Festiwalu umieszczając logo imprezy na fasadzie jednej z kamienic, wpisali je w istniejącą, socrealistyczną reklamę ścienną Polmozbytu.

Czy taki dawny mural jest dziełem sztuki, który należy chronić, czy ma jakąkolwiek wartość? Taką problematyką już od dawna zajmują się pasjonaci w Łodzi, funkcjonują dzięki stronie Łódzkie Murale, katalogują wszystkie malowidła, opisują z troską o najdrobniejsze szczegóły, obecnie opracowują szlak śladem łódzkich malowideł. Bartosz Stępień z Łódzkich Murali po obejrzeniu muralu przy ul. Czarny Chodnik w Cieszynie przyznaje. - Osobiście wolałbym jedną z dwóch sytuacji: albo stary PRL-owski mural zostaje i jest chroniony jako zabytek albo młodzi artyści tworzą w tym miejscu od podstaw nowy. W Łodzi mamy przypadki, gdzie stary mural zostaje zastąpiony nowym, co jest dobre i pożyteczne, gdyż każdy może przekonać się o ewolucji w dziedzinie malowideł ściennych, reklamowych bądź nie - mówi.

O roli murali mówi również prof. Marian Oslislo, rektor Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach. - Mam ogromny sentyment dla dawnych murali. Jednym z moich ulubionych jest taki, który głosi „Jedzcie sery”, do dziś przetrwał w Osieku. Ja takich socrealistycznych pamiątek łatwo bym się nie pozbywał, na przykład mural w Osieku jest przecież dobrą pracą na rzecz ojczyzny, ma fajne przesłanie, inne z kolei mogłyby pozostać "ku przestrodze". Można oczywiście uwalniać ściany dla artystów, aby tworzyli kolejne projekty, bezwzględnie muszą być to jednak przemyślane propozycje. Murale wprowadzają życie w naszą miejską przestrzeń, przecież już niedługo możemy obudzić się w świecie, w którym wszechobecna będzie kostka brukowa a ściany będą pokryte białym sidingiem – ostrzega prof. Oslislo.

O tym czy murale mogą przetrwać w miejskich przestrzeniach, decydują najczęściej właściciele budynków, na których umieszczone jest malowidło. Dawne murale odwoływały się do zakładów i produktów, których po prostu już nie ma. Zgodę na zamalowanie muralu przy ul. Czarny Chodnik wydały władze Cieszyna. - To była reklama umieszczona tam kilkadziesiąt lat temu. Podobnie jak kilka innych murali w mieście, których nikt nie odnawia, również i ten przy ul. Czarny Chodnik zaczął zanikać. Akurat mural Polmozbytu znajduje się na budynku, którego elewacja jest przeznaczona do remontu, stąd też zgodziliśmy się na tą formę wrzutki Freestyle Festiwalu. Nikomu nie chodziło o zniszczenie jakichkolwiek dóbr. Pewne elementy miejskiego krajobrazu są do odnowienia i taki los będzie spotykać również zaniedbane murale - przyznaje Jan Matuszek, zastępca burmistrza Cieszyna. Nie wyklucza jednak, że jeśli pojawią się konkretne artystyczne propozycje, miasto może oddać je w ręce artystów.

Wygląda na to, że zaniedbane murale mogą znikać z przestrzeni miejskiej, a w ich miejsce pojawiać się nowe. Tak dzieje się w Łodzi, gdzie podczas festiwalu graffiti kolejny stary mural zostanie zamalowany, a w jego miejsce pojawi się nowy. - Jest to naturalny proces zabierania głosu przez kolejne pokolenia artystów, z różnych kuźni, amatorów i profesjonalistów, tłamszonych lub nie przez ustrój. A wracając do cieszyńskiego - Polmozbyt miał małą powierzchnię i był już uszkodzony, widać tu m.in. łatę po kablu. Warto pomyśleć o czymś nowym i większym w jego miejsce. A wszystkie pozostałe murale - chronić - radzi Bartosz Stępień.

Ochrona murali to już codzienność na zachodzie Europy. - Centralnym placu we francuskim mieście Reims wzrok przyciąga nie tylko katedra Notre Dame, w której koronowani byli królowie Francji. Z boku, na ścianie podniszczonej kamienicy, można dostrzec też namalowaną reklamę warsztatu samochodowego z lat 30. albo 40. XX wieku. Francja jest pełna takich murali. Przejeżdżając przez małe wioski i miasteczka rzucają się w oczy reklamy wody Perier albo salony Renault sprzed 70 albo 80 lat. Nikt ich nie odnawia, ale i nikt nie niszczy. Dodają kolorytu, przypominają o lokalnej historii - mówi Łukasz Kałębasiak, dziennikarz "Gazety Wyborczej" piszący o sztuce. - W Polsce o reklamach sprzed wojny możemy pomarzyć. Dlatego bardziej powinniśmy dbać o murale z czasów PRL-u. Te propagandowe na szczęście dawno już znikły. Zostały reklamy zgrzebnych produktów czy paradoksalne hasła (moje ulubione, wzywające do dbania o czystość miasta, namalowano na kamienicy w Sosnowcu tuż nad brzegiem Czarnej Przemszy, najbardziej brudnej rzeki Zagłębia). Dziś budzą uśmiech albo nostalgię. Potrafią też inspirować artystów. W końcu stworzony w Cieszynie w 2004 roku mural Moniki Sosnowskiej nawiązuje do starej reklamy serwisu RTV - dodaje.