Cień Czarnej Julki

„Czarna Julka”… Niesłusznie zapomniana, a bodaj czy nie najwspanialsza książka Gustawa Morcinka. To taka polska wersja „Przygód Tomka Sawyera” (w spódnicy), na kanwie której można byłoby wystawić nie jedną teatralną sztukę, albo nakręcić przygodowy film (gdyby oczywiście ktoś miał na to czas, pieniądze lecz przede wszystkim ochotę). I podobnie jak u Marka Twaina sztubackie żarty krzyżują się ze smutną powagą dorosłego świata, górnicza nędza z grafowskim bogactwem, koniunkturalizm z patriotyzmem, a zakłamanie z walką o prawdę.

Lecz przede wszystkim Morcinek doskonale ukazuje jak to małe dzieci z polsko-niemiecko-czeskiego pogranicza starają się na początku XX w. odnaleźć swój własny kolor w tym wielobarwnym świecie, gdzie nawet szkoła, choć powinna, to nie zawsze jest w stanie w tym pomóc. Bo nauczycielowi Michnikowi na przykład (który był wszak „starym renegatem”) „lepiej (…) się gadało w gwarze aniżeli językiem książkowym, przeto jął prawić ‘po naszemu’”.
– (...) Jako prawiłech, wojocy bydą strzelali z gwerów, a hornist bydzie trąbił do angryfu, a my polecimy i bydziemy wrzeszczeli hura!, a sam najjaśniejszy pan cesarz z generałami bydzie stoł na kopcu i bydzie się dziwoł przez perfechta, jak wojocy pierą nieprzyjaciela.

W wielobarwnym świecie dręczą jednak boleśnie te trzy kardynalne pytania: skąd przychodzimy? kim jesteśmy? dokąd zmierzamy?
– My jesteśmy polskimi Ślązakami! – rzekła Julka twardo i hardo.
– Tyś przecież Talianka! – ośmieliłem się zaprotestować.
– Psińco! Polską Ślązaczką jestem, i zbyte! A jeżeli ci się coś nie podoba, to gichnę cię w gryzok, aż ci zęby zadkiem wylecą! – zaperzyła się groźnie. A potem jeszcze dodała: – Ze mnie jest pół Talianki po ojcu, pół Niemki po matce, a w całości to jestem polską Ślązaczką! Wiesz?

Symbolem tej wypowiedzianej na głos deklaracji staje się postać inżyniera Celestyna Racka, który zginął podczas wybuchu metanu w kopalni, idąc na ratunek zasypanym wcześniej górnikom. I na jego grobie któregoś roku w dzień Wszystkich Świętych zapłonęły dwa tuziny świec, które kupiła Julkowa banda za sprzedane na targowisku jajka… I stoję tak sobie przed Rackowym grobem i naraz widzę jak na ulicy do małego Gustlika podchodzi Frau Szuściszka i kupuje od niego „fryszne wajca”, które rychło okazują się być z zawiązkami małych kurcząt i...

Gdzieś przez hałdy i pola biegnie kilku chłopców, a przed nimi dziewczyna, „podobna trochę do wrony, trochę do sowy, trochę do czarnego kota” i śpiewają na zmianę dwie pieśni. Tę pierwszą o Maryi Dziewicy i tę drugą o Czerwonym Sztandarze. Z każdym krokiem stają się coraz bardziej niewyraźni, ich głosy nikną, postaci rozpływają się w powietrzu. Skazani na zapomnienie przez Polaków i przez Czechów, przez polskich i czeskich Ślązaków.

Marzy mi się pomnik Czarnej Julki. Może gdzieś w okolicy kościoła św. Piotra z Alkantary? Albo przynajmniej turystyczny szlak jej imienia, który prowadziłby ze starej Karwiny, przez Sowiniec, Darków, Łąki do Cieszyna… Wciąż wędruję za jej cieniem…

***
Cytaty za: Gustaw Morcinek, "Czarna Julka"; Czytelnik, Warszawa 1962

www.kurjer.salon24.pl