Kokosanki na grobach bliskich

Dzień Wszystkich Świętych. Zaduma, pamięć, nostalgia. Poważny nastrój dopełnia często pełna melancholii aura. Na cmentarzach spotykają się bliscy, palą znicze, odbywają się kwesty na rzecz ratowania zabytkowych nekropolii. W radiu wspomnieniowe audycje, sentymentalne utwory i… apele o trzeźwą i ostrożną jazdę. W telewizyjnych spotach mrugają znicze. Święto Zmarłych przypada tak naprawdę na kalendarzowe Zaduszki - dnia 2 listopada, i wtedy właśnie powinno się odwiedzać groby najbliższych. 1 listopada czci się pamięć świętych. Sięgające pogańskich korzeni tradycje zaduszkowe wpisały się jednak na stałe w chrześcijański kalendarz obrzędowy i stąd jedność dat. Dawne święta zmarłych były obchodzone kilka razy w roku, związane z magią wegetacyjną, przyrodą, pojmowaniem świata jako cyklicznie odradzającej się całości. Wiele z towarzyszących tamtym wierzeniom symboli zachowało się do dzisiaj w obrzędach karnawałowych, wiosennych, tyle że już coraz mniej osób rozumie ich znaczenie.

Kultura się zmienia, a święta stają się coraz częściej jedynie pretekstem do rozrywki, relaksu i konsumpcji. Tydzień przed Dniem Wszystkich Świętych, stojąc w kolejce przy kasie w jednym z supermarketów, nad taśmą po której przesuwały się zapakowane w zgrzewkę znicze i chryzantemy (z promocji), słuchałam rozmowy o tym „jak to szkoda, że w tym roku wypada w niedzielę, bo nie będzie długiego weekendu...”. Do tego przecież dzień wcześniej wszyscy idą na - Halloween - do kina , pubu , na imprezę w rytmie techno, hip-hopu, na lodowisko - na łyżwy z bohaterami rodziny Adamsów, Koszmaru z ulicy Wiązów i innych horrorów. Nazajutrz z głowy ściąga się dynię albo zmywa upiorny makijaż i już w poważnym nastroju jedzie na cmentarz, pali znicze na grobach bliskich, pod pomnikami nieznanych żołnierzy. Mało kto widzi zgrzyt. I mało kto widzi, że rodzima tradycja wcale nie odbiera prawa do barwnego, dionizyjskiego potraktowania tematu śmierci, tyle, że robi to trochę później, bo w karnawale. Współcześnie coraz mniej czytelne stają się zwyczaje, symbole i ich znaczenia, a tych przejmowanych z Zachodu, nie trzeba rozumieć ani przeżywać, skoro wystarczy je po prostu konsumować. Walentynki wyparły już Noc Świętojańską, może Halloween zajmie kiedyś miejsce Wszystkich Świętych.

Zmieniają się też sposoby przeżywania świąt. Od kilku lat przed coraz większą liczbą cmentarzy w Polsce ustawiają się stragany z ciastkami, żelkami. Ich obecność można by uzasadnić tradycją dawnych zwyczajów zadusznych, w których strawa była ofiarą, spożywaną na mogiłach zmarłych, ale stojąc w kolejce po pierniki i kokosanki mało kto myśli o „Dziadach” i kupowaniu słodkości w intencji ofiarowania ich zmarłym.

Mentalność się zmienia. Ta współczesna jest coraz bardziej pragmatyczna. Może więc jesteśmy świadkiem rodzenia się nowych rytuałów i tradycji? Pytanie tylko o jakiej treści? Czy można jeszcze jakiekolwiek święto oddzielić od rozrywki, marketingu i popkultury? Jakie znaczenie ma w tym wszystkim pamięć? Jak zmienia się nasze myślenie o śmierci?

Wystarczy przejrzeć oferty zakładów pogrzebowych, by zauważyć, że śmierć i pamięć stały się modnym towarem. Z okazji Dnia Wszystkich Świętych przez Internet można zamówić nawet porządkowanie grobu, położenie kwiatów i zapalenie znicza na grobie najbliższych. Wystarczy zrobić przelew na konto firmy. Nie trzeba już nigdzie jechać. Z resztą cmentarze nie są dzisiaj jedynym miejscem spoczynku zmarłych. Coraz częściej wybieranym obrządkiem pogrzebowym jest kremacja. Na polskim rynku funeralnym od niedawna dostępna jest też usługa przeróbki prochów na „diament pamięci” – rodzaj relikwiarzowej biżuterii. Na życzenie klienta dobiera się kolor kamienia, który potem można umieścić w naszyjniku, pierścionku. Hamulcem jej upowszechnienia w Polsce jest chyba tylko cena. Inna oferta, zachęcająca dowcipkującym hasłem „jak się rozkładać - to na całego” prezentuje biodegradowalne trumny z papieru albo wikliny - dla „zielonych do końca”. To nie czarny humor. Oferty są powszechnie dostępne w internecie. Pełen wachlarz usług.

Sposoby kultywowania pamięci zmarłych są uwarunkowane kulturowo. W jednych społecznościach obchodzi się je ze śmiechem, tańczy i ucztuje na grobach, w innych opłakuje w zadumie, w jeszcze innych zagłusza smutek- lamentacją. Znając kulturową rozmaitość zachowań obrzędowych związanych z ciałem zmarłego - te współczesne nie powinny nikogo dziwić. Różnica polega jednak na tym, że tradycyjne mają swoje podłoże religijne, mityczne, a symbole są nośnikami głębokich treści. Te współczesne funkcjonują natomiast w próżni posiadając wyłącznie barwną formę.

Pewien znajomy opowiedział mi anegdotę o swojej 70-letniej cioci, która zwykła co roku, po odwiedzeniu wszystkich grobów, mówić: „Teraz trzeba jechać po flaszkę, bo skoro Wszystkich Świętych, to wszyscy mają dziś imieniny...” Miała skądinąd rację. Pamięć o zmarłych bliskich powinno się czcić 2 listopada, chyba że ktoś z bliskich był świętym.

Może więc zamiast utyskiwać na bałagan i pustkę tradycji, dopasować się do współczesności i domagać ustanowienia trzech, równoprawnych świąt państwowych? 31 października wypadałby Halloween, 1 listopada - Wszystkich Świętych, 2 listopada - Zaduszki. Prawdopodobieństwo przytrafienia się długiego weekendu zapewne by wtedy wzrosło...

***
Powyższy artykuł wyraża osobiste poglądy jego autora. W dziale Opinie Gazetycodziennej.pl prezentujemy różne stanowiska na tematy społeczne, gospodarcze, polityczne, kulturalne, religijne i sportowe Śląska Cieszyńskiego ludzi różnych opcji, wyznań, zainteresowań... Zapraszamy chętnych do przesyłania nam felietonów, dzielenia się z nami swoimi spostrzeżeniami oraz bieżącego komentowania artykułów.