Ta klęska ma swoich autorów

Michał Smolorz, felietonista „Gazety Wyborczej”. fot. Bartłomiej Barczyk/Gazeta.pl

Kochamy futbol jak nikt inny, daliśmy Polsce Cieślika i Lubańskiego, Niemcom sprezentowaliśmy Wilimowskiego, Klosego i Podolskiego. Na naszej murawie pokonaliśmy drużynę ZSRR, upokarzając niezwyciężonego Lwa Jaszyna. Już za to NAM SIĘ NALEŻAŁO, w sposób oczywisty i bezdyskusyjny. Ale źli ludzie nas sponiewierali. Bismarck nas kopał w d..., sanacja dawała nam popalić, komuna wysysała soki. A teraz jeszcze UEFA wbiła nóż w plecy.

Środową klęskę można potraktować z takim nastawieniem i utonąć w zbiorowym płaczu Śląskiej Krzywdy. Można też wzruszyć ramionami, że właściwie nic wielkiego się nie stało. Na Śląskim nie odbędzie się jeden mecz, który przecież kosztowałby grube miliony. Życie toczy się dalej, mamy dziesiątki własnych problemów i jeden dzień piłkarskich igrzysk - poza kolejną chwilą sportowych uniesień - niczego nowego do naszej codzienności nie wnosi.

A jednak nie. To upokorzenie nie jest przypadkowym epizodem. Jest ważnym ogniwem w łańcuchu Śląskiej Niemocy, smutnym zwieńczeniem 20-lecia zmarnowanych szans. Okrągły Stół i wybory 4 czerwca 1989 roku otwarły nam drzwi do nowej rzeczywistości. Dostaliśmy wszystko, czego nie mieli nasi przodkowie: prawo decydowania o własnym losie, prawo (cyt. za ks. Tischnerem) "bycia sobą u siebie". Stracone złudzenia związane z EURO mieszczą się w ciągu klęsk, które zawdzięczamy wyłącznie własnej gnuśności, których nie można zrzucić na mitycznych "ONYCH". Te klęski mają swoich autorów.

20 lat to szmat czasu, okres, w którym wyrasta całe pokolenie - od urodzenia przez dzieciństwo, wiek młodzieńczy po pierwszy krok w dorosłość. Ile można w tym czasie zdziałać, niech świadczy dorobek Górnego Śląska z czasu międzywojnia. W 17 lat region (po obu stronach polsko-niemieckiej granicy) dorobił się wielkich dzieł architektury, znakomitych obiektów użyteczności publicznej, zbudował drogi lądowe i wodne, szlaki kolejowe, uzdrowiska, obiekty kultury i nauki. Wszystkie te dzieła przetrwały do naszych czasów i służą z powodzeniem kolejnym generacjom.

Jakim dorobkiem minionego 20-lecia możemy się legitymować wobec następnych pokoleń? Wystarczy otworzyć listę spraw do załatwienia, sformułowaną na starcie w 1989 roku, i widać jak na dłoni, że przez dwie dekady nie rozwiązaliśmy ani jednej. Przykład najbardziej spektakularny: dwa dziesięciolecia zmitrężone nad „organizowaniem komunikacji publicznej”. Do dziś nie udało się stworzyć nawet jednego wspólnego biletu, nie mówiąc o takich niebiańskich cudach jak nowe środki komunikacji (metro, kolej miejska, ha,ha,ha!). Komunikacja cofnęła się w rozwoju, z roku na rok kolejne linie ulegają likwidacji, ślady po torowisku niegdysiejszego Kolejowego Ruchu Regionalnego (pomysł schyłkowego PRL-u) zarosły trawą. Dworce kolejowe niezmiennie są cuchnącymi ruinami, budzącymi obrzydzenie każdego, kto musi z nich korzystać. Poza nielicznymi wyjątkami (miasto Sosnowiec!) nie kiwnięto nawet palcem, aby je ucywilizować.

Wszystkie kluczowe inwestycje drogowe z tego okresu zostały nam sprezentowane przez państwo, żadne z miast nie było w stanie rozwiązać swoich własnych problemów drogowych. Publiczne parkingi, synchronizacja komunikacji prywatnej i publicznej niezmiennie pozostają abstrakcją.

W stolicy województwa, aspirującej do roli metropolii, władze gminne nie były w stanie przedstawić ostatecznej koncepcji przebudowy śródmieścia, nie mówiąc choćby o zalążkach jej realizacji. Wciąż dźwiga ono brzemię komunistycznej brzydoty i niefunkcjonalności z lat 60. ubiegłego wieku, wykwity zrujnowanych bezpańskich kamienic, zabite deskami oczodoły zapomnianych obiektów, które kiedyś były ozdobą ulic. Nie inaczej jest w miastach satelickich. Nawet tam, gdzie odmalowano elewacje na pokazowych deptakach, wystarczy wejść w dowolną bramę, by zanurzyć się w świecie odpadających tynków, gnijących śmieci i wszechwładnego zapachu uryny. Problem psich odchodów urósł do rozmiarów regionalnej legendy, funkcjonuje w kabaretach, jak papier toaletowy w PRL.

W środku Europy, w XXI wieku, prawie 20 proc. miejskiej zabudowy nie ma nawet kanalizacji (!), nieczystości wypompowywane są na ulice i płyną rynsztokami. Okoliczne lasy zawalone są gnijącymi kanapami i lodówkami, bo żadna z gmin nie była w stanie rozwiązać problemu zorganizowanego wywozu takich odpadów.

Przez te 20 lat siłą samorządów nie powstał ani jeden nowy obiekt kultury wysokiej. Miejskie i wojewódzkie teatry i sale koncertowe pochodzą albo z czasów cesarskich, albo ze zgrzebnego PRL-u, i dawno utraciły swą funkcjonalność. Stolica województwa w ogóle nie ma własnego miejskiego teatru. Projekt nowego gmachu opery i baletu pozostaje wyłącznie tematem debat. Kiedy budowę nowej siedziby NOSPR zechciało wesprzeć ministerstwo kultury, urzędnicza nieudolność omal nie pogrzebała szans na pozyskanie pieniędzy.

W tym czasie urzędy miejskie i wojewódzkie nie stworzyły ani jednego wydarzenia kulturalnego, które zaistniałoby na ogólnopolskim forum i spowodowałoby zainteresowanie Śląskiem, a konsekwencji umieściłoby region na mapie polskiej kultury. Nie dorobiliśmy się żadnego festiwalu, który ściągałby tłumy z kraju i zza granicy, nieliczne znaczące inicjatywy z tego zakresu utonęły w morzu samorządowej prowincjonalności i towarzysko-koteryjnych układów. Wyższe uczelnie, z założenia kolebki rozwoju intelektualnego, wloką się w ogonach wszystkich rankingów. Najbardziej znaną w Polsce śląską debatą naukową stała się medialna pyskówka między profesorem i adiunktem o agenturalną przeszłość tego pierwszego.

Dalej nie ma pomysłu na twórcze wykorzystanie odziedziczonych z przeszłości obiektów publicznych. Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku stał się siermiężnym, smutnym i upadającym pomnikiem dawnego wizjonerstwa, przerzucanym jak gorący kartofel z rąk do rąk. Poprzemysłowe zabytki - szumnie promowane jako atut województwa - w przeważającej większości są w żałosnym stanie, utrzymywane przy życiu siłami nielicznych entuzjastów-amatorów. Nawet te, które udało się ożywić, toną w obskurnym otoczeniu odpychającym turystów. Włodarze regionu, miast szukać pomysłów na wykorzystanie tego spadku i tworzenie nowych wizji, zajmują się groteskową "promocją".

To ledwie pobieżna lista przykładów Śląskiej Niemocy. Z niej wyrasta klęska naszych nadziei na EURO. Nie oszukujmy się: kandydatura Chorzowa nie przepadła w minioną środę, ale już w pierwszym rozdaniu. Wszystko potem było mamieniem opinii publicznej złudnymi nadziejami. Nasz projekt odrzucono nie tylko dlatego, że był źle przygotowany, lewą ręką, od niechcenia, w aroganckiej nadziei, że nam się po prostu należy. Gdyby był przygotowany lepiej, też by go skreślono. Nikt nie uwierzy, że wieczny nieudacznik, niepoprawny impotent nagle obudził się z letargu i gotów wznieść się na wyżyny organizacyjnej sprawności.

Bo Śląsk nie jest odległą wyspą, dla której wystarczy wydrukować kolorowy folder i czekać na naiwnych. Tu się jeździ w interesach lub do rodziny, tędy się przejeżdża z zachodu na wschód i z południa na północ kontynentu, tu się czasami zatrzymuje na popas. Żadna buńczuczna kampania promocyjna, żadne precyzyjnie dobrane wskaźniki propagandowe, żadne lobbowanie nie przekona świata do regionu, który solidnie zapracował na opinię brudnego zaścianka, w którym wprawdzie od pokoleń kopie się piłkę, ale poza tym co najwyżej można umrzeć z nudów, dostać w czachę albo wdepnąć w ekskrementy. Nie to jest ważne, czy wykorzystaliśmy szansę na włączenie się do piłkarskich mistrzostw. Daleko ważniejsze jest, czy zmarnowaliśmy szansę minionego 20-lecia. Obie są z sobą organicznie połączone.

Klęska Krakowa w piłkarskich aspiracjach nie zaszkodzi dostojności Wawelu, nie uszczknie nic urokowi knajp na rynku, nie przegna pejsatego klimatu Kazimierza, nie pogrąży naukowej sławy Jagiellonki. Za to odrzucenie chorzowskiej oferty jawi się przepadkiem szansy na złapanie ostatniego wagonu szybko odjeżdżającego pociągu. Na nasze własne życzenie pociąg przejechał przez Śląsk nie zatrzymując się.