Od roku bez kontroli (cz. 3)

Granica? Jaka granica? Ludzie do sąsiadów chodzą jak do siebie. A o czasach, gdy podczas zbierania grzybów w lesie można się było natknąć na uzbrojonych wopistów, dawno już zapomnieli.

Henryk Jałowiczor z Istebnej
— Granica popsuła mi dzieciństwo. Mieszkałem w Polsce, a za pasem zaoranego pola, które wyznaczało granicę, bawiły się czeskie dzieci. Czasem próbowałem kopnąć do nich piłkę przez drut kolczasty, ale to nie była żadna zabawa. Moja matka spędziła pół roku w więzieniu za nielegalne przekroczenie granicy. A niektórzy jej znajomi, którzy podobnie jak ona chodzili do Czechosłowacji z towarem, zostali zastrzeleni w lesie przez wopistów. Życie bez granicy jest super! Bardzo się cieszę, że moja mama doczekała tych czasów. Zaczęła odwiedzać kuzynkę mieszkającą w Czechach, bo teraz to żaden problem, a jeszcze niedawno człowiek przed każdym wyjazdem po kilka razy sprawdzał, czy nie zapomniał paszportu. Ale dla mnie najbardziej znamienne jest to, że jak turyści jadą przez Istebną, to już nie pytają, jak dojechać do granicy, tylko proszą, żeby im pokazać drogę na Czechy albo na Słowację. Brak granic to także praktyczne korzyści. Z Cieszyna do Istebnej jeździło się przez Kubalonkę drogą, która jest w fatalnym stanie. A od kiedy nie ma granic, wracam z Cieszyna przez Czechy o wiele lepszą drogą. No i w Istebnej zrobił się ruch. Coraz częściej widuję tu młodych ludzi, którzy rozmawiają po czesku albo słowacku. Syn mojego kolegi wkrótce żeni się z Czeszką. Kilku moich znajomych zaczęło pracować w Czechach przy budowie drewnianych domów. Kiedy rano jadą do pracy, to nie myślą o tym, że do innego kraju.

Władysław Orszulik, przewodnik PTTK, z Cieszyna
— Urodziłem się na dzisiejszym Zaolziu. W 1936 roku moja rodzina przeniosła się do Polski, bo władze czechosłowackie nie były przychylne Polakom. Pamiętam czasy stalinowskie, gdy na granicy w Cieszynie wopiści zamontowali race, które strzelały w górę, kiedy ktoś próbował ją nielegalnie przekroczyć. I lata 80., gdy w schronisku na Czantorii wymieniałem pusty plecak na plecak wypełniony czeskimi towarami niedostępnymi wtedy w Polsce. Teraz wszystko się zmieniło. Tego lata w każdy pogodny dzień nad Olzę przychodziły tłumy ludzi. Grillowali, opalali się, brodzili w wodzie. Niby nic dziwnego, ale to przez lata była rzeka graniczna. Dawniej nie można się było nawet zbliżyć do brzegu! Granica to był problem bardziej psychologiczny. Gdy Zaolzie zostało oddzielone od kraju, niektórzy mieszkający tam Polacy na znak protestu postanowili nie przekraczać granicy i nie przyjeżdżać do Polski. Miałem takie osoby w rodzinie, niestety, nie doczekały przemian. Ale są ludzie, którzy dopiero po wejściu Polski do strefy Schengen przyjechali do nas.

Józef Michałek z Istebnej, działacz Oddziału Górali Śląskich Związku Podhalan
— Dla ludzi mieszkających na terenach przygranicznych granice istniały tylko na mapach, nigdy nie było ich w ludzkich głowach. Kiedy ich nie ma, pięknie to widać. Poznaję coraz więcej ludzi po drugiej stronie. Bo teraz do Czech czy na Słowację jedzie się bez stresu, jak do siebie - oczywiście bez żadnych roszczeniowych podtekstów. Albo idziemy po prostu na skróty, przez pola. W końcu do niektórych czeskich domów mamy tylko kilkadziesiąt metrów. A jak fajnie zbiera się grzyby! Pamiętam wyprawy na grzyby z dzieciństwa. Kiedyś byliśmy jeszcze spory kawałek od granicy, gdy z mgły i deszczu wyłonił się uzbrojony wopista. Wystraszyliśmy się. Latem wybrałem się na grzyby w to samo miejsce. Nawet nie wiem, w którym kraju je zbierałem. W Czechach? Na Słowacji? W Polsce? To już nie ma żadnego znaczenia.

Notowała: EWA FURTAK/Gazeta.pl