Śląsk Cieszyński pamięta o bohaterach ze Stein

„Stragan” działał niemal całą wojnę (formowanie pierwszych grup już w 1940 roku) i dzięki dobremu zorganizowaniu stał się bardzo rozległą i skuteczną siatką wywiadowczą. W szeregach tej organizacji działali Polacy, Czesi, Austriacy i Niemcy. Dużą rolę w tym dziele odegrali Ślązacy zarówno ze Śląska Górnego, jak i Cieszyńskiego, zwłaszcza Zaolzia.

„Należy stwierdzić, że opisywana organizacja szpiegowska objęła swoim działaniem prawie wszystkie zakłady zbrojeniowe i ważne ze względów gospodarczych na przydzielonym terenie. Mimo ciągłego, dokonywanego na bieżąco szkolenia pracowników kontrwywiadu, nie udało się ani w jednym przypadku wykryć działalności szpiegowskiej tej organizacji. Fakt, że w wielu zakładach Polacy zajmowali eksponowane stanowiska, powodował, że byli w stanie dostarczać szczególnie cennych informacji, wzbogacających efekty działalności szpiegowskiej” - z raportu szefa katowickiego gestapo Johannesa Thümmlera.

Film dokumentalny „Bohatorowie ze Stein” w reżyserii Piotra Szalszy (mieszkającego na stałe w Wiedniu) miał premierę w 2015 roku w Austrii, niemalże równe 70 lat po tych wydarzeniach. Reżyser podzielił swój obraz na trzy części. W pierwszej z nich skupia się na narodzinach austriackiego ruchu oporu, który wsparcie zyskał z środowiska duchowieństwa. Następnie w drugim rozdziale opowiada historię „Straganu”, gdzie przeplatają się losy austriackich i polskich działaczy z tej organizacji AK. Natomiast w epilogu przechodzi do tragicznego finału tej historii - bestialskiego mordu, którego dokonali faszyści pod koniec wojny na więzionych członkach „Straganu” w Stein nad Dunajem 15 kwietnia 1945 r.

5 kwietnia 1945 r., dzień przed zajęciem przez Armię Radziecką więzienia Margarethen, placówkę opuściło prawdopodobnie 46 osób, które zostały pieszo popędzone 70 km na zachód, do więzienia w Stein nad Dunajem (dziś dzielnica miasta Krems). Tam już 6 kwietnia miała miejsce okrutna masakra, której ofiarą padło ponad 400 więźniów różnych narodowości. 9 lub 10 kwietnia na miejsce przybyli więźniowie z Margarethen, w tym 17 oskarżonych o przynależność do „Straganu". Zostali oni zamordowani strzałami w tył głowy na podwórzu więziennym 15 kwietnia 1945 r. i pogrzebani w zbiorowej mogile. Byli to: Rudolf Blecha z Trzyńca (Zaolzie), Władysław Chortulański, Adam Cieńciała z Wędryni (Zaolzie), Karol Englisch z Krakowa, Władysław Gojniczek z Łyżbic (Zaolzie), Wilhelm Freudenreich, Rudolf Hutchinski z Bielska, Tadeusz Kiślański, Eugen Lach z Pietwałdu (Zaolzie), Rudolf Milata z Trzyńca (Zaolzie), Jan Mrózek z Wędryni (Zaolzie), Gustaw Ożana z Trzyńca (Zaolzie), Franciszek Plackowski, Eugeniusz Raczunas, Franciszek Szotkowski z Sibicy (Zaolzie), Józef Śliż i Rudolf Zwasta.

Dwóm członkom „Straganu" udało się zbiec podczas marszu do Stein, w czasie zamieszania spowodowanego bombardowaniem. Byli to: Stanisław Legierski z Trzyńca (Zaolzie) i Edward Pol. Po zakończeniu wojny za zbrodnię nikt nie poniósł odpowiedzialności.

Film Szalszy ma nie tylko walory historyczne (jest dokumentem, który po ponad 20 latach przerwy znów porusza ten rozdział historii), ale też estetyczne. Dobry montaż, zdjęcia (autorstwa Mieczysława Chudzika), a także świetnie dobrana muzyka (Piotr Szalsza w swoim ogromnym dorobku artystycznym miał także doświadczenia w tworzeniu widowisk muzycznych) sprawiają, że ten film trzyma w napięciu do ostatnich minut. Wciąż słabo spopularyzowany temat postanowiło przybliżyć Austriakom znane wiedeńskie stowarzyszenie polonijne Wiener-Krakauer Kultur-Gesellschaft. Tak zrodził się pomysł zrealizowania filmu dokumentalnego „Die Helden von Stein" („Bohaterowie ze Stein").

Dokument był już pokazywany w austriackiej telewizji, w Polsce wyświetlany był m.in. w Muzeum Armii Krajowej w Krakowie, Instytucie Pamięci Narodowej w Katowicach i na Festiwalu Niepokorni, Niezłomni, Wyklęci w Gdyni. Na Śląsku Cieszyńskim obraz udało się pokazać dopiero ponad rok po premierze - 9 lipca br. w czasie Festiwalu „Kręgi Sztuki” w Cieszynie. Mimo słabej promocji na premierę filmu na Śląsku Cieszyńskim przyjechało wiele osób, które wypełniły salę Domu Narodowego.

Podczas premiery tego filmowego dokumentu w cieszyńskim Domu Narodowym odbyła się również debata i spotkanie, w którym udział wzięli autor zdjęć „Bohaterów ze Stein” - Mieczysław Chudzik, a także krewni bohatera „Straganu” - Władysława Gojniczka. Na spotkaniu głos zabrali: Wacław Gojniczek (dla którego Władysław Gojniczek to stryj (brat ojca), który sam występował w filmie oraz Janusz Lasota (dla którego Władysław Gojniczek to wuj (brat mamy), jego matka to Wanda Lasota z domu Gojniczek, która występowała w filmie). Reżyser, Piotr Szalsza nie mógł być obecny podczas tego spotkania, ponieważ w tym samym czasie pracował nad swoim najnowszym przedstawieniem w Omsku na Syberii.

Karol Trojanowski, Karol Englisch, Jan Mrózek, Maria Magnusek, Władysław Gojniczek i Władysław Babiński - z biogramami tych członków, jak i historią „Straganu” można zapoznać się na wystawie, która w lipcu będzie stała na rynku w Cieszynie, nieopodal Domu Narodowego.