W pogoni za brunatnym jeleniem: Zaginione miasteczko nad Olzą (felieton)

Olza stała się rzeką graniczną rozdzielającą polski Cieszyn na jej wschodnim brzegu i Český Těšín na brzegu zachodnim. Przedtem życiodajna dla całego miasta rzeka domowa w 1920 roku najpierw zmieniła się w niezagojoną ranę, a później w traumatyczną bliznę. Stała się także żywym i płynnym dowodem uświadamiającym absurdalność państwowych granic wyznaczanych contra naturam przez polityków, strategów i funkcjonariuszy narodowych państw. Olza przez wieki była w Cieszynie rzeką domową, płynnym fundamentem miasta. Zawłaszczenie jej przez taką czy inną nację, nazywanie jej inną nazwą po czesku, też było absurdem. Rzeka, na której postawiono granicę państwową ze strażą graniczną z lornetkami i karabinami, została skażona przez zatrutą ludzką ideologię. Olza, choćby nawet jej wody były czyste, nie mogła już być tutejszym Jordanem, świętą rzeką oczyszczenia, jak chciał tego w 1889 roku nauczyciel Jan Kubisz, autor pieśni „Płyniesz, Olzo”. Ale zrzucanie z jej nurtu państwowej granicy poprzez wcielanie jej koryta przemocą do tego lub tamtego państwa też nie przynosiło niczego dobrego.

Dopiero akcesja obu państw, które były beneficjentami rozbioru Cieszyna, do Unii Europejskiej, a zwłaszcza ich wejście do strefy Schengen, otworzyło granicę i przywróciło Cieszynowi nadzieję na odzyskanie utraconej jedności. Teraz, kiedy jedność Unii okazuje się krucha i zaczyna się przywracanie wewnętrznych granic państw unijnych, błogosławieństwo bezgraniczności Olzy, radość z dopiero co otwartego w Cieszynie Ogrodu Dwóch Brzegów jest zmącona. Granica znowu zaczyna generować niepokój i strach. Los Cieszyna związany jest ściśle z losem Europy. Póki co najbardziej cieszą mnie w Cieszynie stale jeszcze otwarte mosty, których nazwy bardzo lubię - Most Przyjaźni i Most Wolności. Nie wydaje mi się, żeby w Cieszynie obie te wartości były dziś jakoś szczególnie cenione. Jednak jeżeli nie będziemy się ich trzymać - zginiemy. Cieszyn, w którym przywrócona zostanie kontrola graniczna, zginie definitywnie, ostatecznie, na wieki.

W 1920 roku dotychczasowa tożsamość Cieszyna została rozcięta no dwoje, rozbita na kawałki, bezpowrotnie utracona, a nowej tożsamości nie udało się zebrać, pozszywać, zintegrować właśnie według takich wartości jak wolność i przyjaźń. Owszem, po jednej i po drugiej stronie granicy na Olzie od razu zaczęło się budowanie własnej, odrębnej administracji i infrastruktury, odrębnej kultury i własnego, fantomowego patriotyzmu pod sztandarami narodowych państw, ale idea jednego miasta nad Olzą została zaprzepaszczona. Przepołowienie i podział Cieszyna, jego rozbiór po pierwszej wojnie światowej, wydaje się jakąś nałożoną na to miasto karą, wynikiem obłożenia klątwą, której przyczyna zaginęła w pomroce dziejów.

Cóż uczynili cieszyniocy w minionych wiekach takiego złego, że Bóg pokarał nie tylko ich samych, ale przede wszystkim ich potomstwo. Jakież to świństwa popełnili tutejsi mieszczanie, a jakie plugastwa miejscowe mieszczki? Czym zgrzeszyli tutejsi katolicy, a czym tutejsi ewangelicy? Czym przewinili miejscowi Polacy, Czesi i Żydzi, a czym Niemcy, Austriacy i Węgrzy? Czym się zhańbili tutejsi książęta, a czym ich poddani? Może to dlatego, że Matkę Boską przywiezioną z honorami przez księcia Przemka z Pragi, po jego śmierci gwałtem zabrano na Stary Targ i zamalowano olejną farbą? W jakiej korupcji ugrzęźli urzędnicy z ratusza? W jakie szambo wpadli żołnierze z koszar? Jakie grzechy miał na sumieniu tutejszy kler i za co nie dostali rozgrzeszenia parafianie? Czy spalono tu jakąś czarownicę, która w istocie była święta jak Joanna d’Arc? Za jakie bluźnierstwo? Za jakie sprawki diabelskie? Czy sprofanowano święte relikwie? Jakie zbrodnie przemilczają tutejsze kroniki? Jakich okropieństw nie odnotowała „Gwiazdka Cieszyńska”, bo były tak straszne, że jej redaktorom aż włos jeżył się ze zgrozy na głowie? Może kogoś strącono z wieży albo utopiono w studni? Jaki to był donos? Czyja zdrada? Jaka rozpusta? Jakie kazirodztwa? Jakie rabunki? Jaka mokra robota? Czyja krew woła o pomstę do nieba? Czyje klątwa nie została odczyniona? Jaka to klątwa? A może to nie wina steloków tylko jakichś przyjezdnych? Może miasto przeklął jakiś gość hotelu Pod Brunatnym Jeleniem, którego podtruto nieświeżym mięsem i skwaśniałym piwem? A może to klątwa Brunatnego Jelenia, któremu złamano poroże? A może to Kutuzow, którego tutejsza ladacznica zaraziła francą? Może Sobieski chciał sobie stąd zabrać trzy pieski, ale zarżnęli je tutejsi hycle? Może miasto przeklęli jeszcze Celtowie? Albo husyci? Albo niemieccy aktorzy, których wygnano z tutejszego teatru?

Gdy rozum śpi, budzą się upiory. Od 1920 roku dawny, niepodzielony, prawdziwy Cieszyn jest już tylko miastem widmowym, legendarnym i tajemniczym, coraz bardziej zagadkowym i niezrozumiałym dla własnych mieszkańców i dla ich gości, dla tutejszych rezydentów i turystów, których jest coraz mniej. Skutki fatalnej klątwy są nie do odwrócenia jak woda w Olzie. I, niestety, wody w Olzie też ubywa. Ale to już inny temat.