Do Istebnej wróciły Mikołaje

— Niezmiernie się cieszę, że Mikołaje na nowo chodzą. To fenomen, że zwyczaj się odrodził — ocenia Małgorzata Kiereś, etnograf i dyrektor Muzeum Beskidzkiego w Wiśle.

To nie pseudokolędnicy
Mikołaje to wyjątkowa grupa obrzędowa podzielona na „biołych” i „czornych”. Podział ten dokonany na zasadzie przeciwstawiania sobie cech, odzwierciedla naturalny obraz świata: dobro – zło, niebo – piekło, które tu przedstawione zostaje w prosty, ludyczny sposób jako opozycja biały – czarny, gdzie, po walce, zawsze na końcu zwycięża dobro. Do grupy „czornych” należeli m.in. medula (matka niedźwiedzi), dwa niedźwiedzie, dwa debły, kóminior czy Żyd, zaś wśród „biołych” prym wiedli biskup, paterek, żoczek, dochtór, czy anioł. Całością dyrygował wojok, któremu podlegały obie grupy i to on decydował, kto, w którym momencie może wejść do izby, w której toczyła się akcja.

— Oprócz sztandarowych ról, jakimi są wojok, debły, śmierć, biskup, paterek czy cygón z cygónkóm udało nam się odtworzyć kilka zapomnianych już postaci, jak np. lucyper, drucior, kowol, masorz, fojermón czy pogónicz. Stąd w tym roku tak liczna grupa — tłumaczy Tadeusz Papierzyński, jeden z organizatorów korowodu i szef zespołu „Istebna”. — Wielu ludzi, nawet w Istebnej, nie rozumie już dziś znaczenia widowiska. Nie ma ono bowiem nic wspólnego z obdarowywaniem dzieci prezentami . Chcemy uświadomić ludziom, że odwiedzający domy mikołajowy orszak nie ma nic wspólnego z kilkuosobowymi grupkami pseudokolędników, którzy nie rozumiejąc tradycji, w tym dniu chodzą i śpiewają kolędy, byleby tylko coś zarobić — dodaje.

Dziewczyny grały chłopaków
Członkowie grupy przekonują, że najważniejsza dla nich jest możliwość kontynuowania i pielęgnowania starych tradycji. Wspólnie szukali informacji, przeglądali archiwalne materiały, czytali książki jak to widowisko powinno wyglądać, czy wreszcie szyli stroje. — Bardzo się cieszę, że zaczęliśmy chodzić po takich prawdziwych mikołajach i staramy się pokazać jak to kiedyś bywało. Cieszy też radość starszych mieszkańców Istebnej, którzy chwalą to, co robimy, mimo zamieszania i bałaganu jaki pozostawiamy po swej wizycie w ich domach — opowiada jeden z uczestników.

O dziwo, grupa nie zbierała żadnych pieniędzy, choć to też jest element tradycji. —Ludziom dajemy coś od siebie, a nie bierzemy, jak to jest w założeniu innych ekip, które chodzą po domach, byleby tylko zarobić trochę pieniędzy — tłumaczy Edyta, członkini grupy.

— To nie jest chciwość, ale tradycja — ocenia Anna Bury, którą grupa Mikołajów odwiedziła w niedzielny wieczór. — Wszystkich postaci nawet nie zdążyłem obejrzeć, gdyż tak dużo ich było, że nasza sień nie pomieściła całej grupy. Tak byli poprzebierani, że nie szło poznać, kto jest kim — dodaje z kolei jej córka.

Niegdyś w „chodzyniu Mikołajów” brali udział tylko mężczyźni, zaś sztuką było, aby nikt nie rozpoznał, kto wcielił się w poszczególne postaci. — My nie mamy w zespole aż tylu chłopaków, więc i dziewczyny były odpowiednio ucharakteryzowane — mówi Tadeusz Papierzyński. Dziewczyny stanęły na wysokości zadania i odegrały swoje role prawdziwie po męsku.

W wielu domach gasły światła
Nie wszędzie jednak grupę wpuszczono. W wielu domach naprędce gasły światła, gdy głośny orszak się zbliżał. — Liczyliśmy się z tym. Ludzie stali się wygodni, więc nie każdemu chce się po takiej grupie sprzątać, a wiadomo, że jak przetoczy się przez pokój trzydzieści osób, to ślady pozostaną — uważa Tadeusz Papierzyński.

A jak odbierali Mikołajów ci, którzy wpuścili hałasującą grupę do domu? W większości bardzo pozytywnie. — Bardzo mi się tegoroczne Mikołaje podobały. Jestem niezwykle zadowolona, że wraca stara tradycja — dzieli się wrażeniami Anna Bury, która przez ponad 30 lat kierowała zespołem „Istebna”. — Ostatnimi laty chodzili jacyś tacy przebierańcy. Takich dorosłych, tradycyjnych Mikołajów to od dobrych kilkunastu lat nie było. Nawet stroje mieli takie, jak to kiedyś bywało.

Szkoda tylko, że zabrakło śniegu.















Zdjęcia: Grzegorz Adamus