Grzegorz Wójkowski: Każdy ma prawo dostępu do informacji publicznej

W Polsce od kilku lat obowiązuje Ustawa o dostępie do informacji publicznej. Co w praktyce oznacza zapis mówiący, iż każdy ma prawo dostępu do takiej informacji?
Mamy prawo pytać i przyglądać się tamu jak funkcjonują instytucje publiczne: urząd gminy, urząd miasta, starostwo powiatowe, sąd, czy szkoła. Mamy prawo pytać się praktycznie o wszystko, czyli co robią, jak robią, jak wydają pieniądze publiczne, na co, z kim i na jaką sumę podpisują umowę. Tak naprawdę mamy prawo pytać o wszystko co nas interesuje, przykładowo kto reprezentował gminę podczas konferencji zagranicznej, ile kosztował taki wyjazd, jaka firma i za jaką kwotę wyremontowała miejski dom kultury, jakie procedury zastosowała policja po przyjęciu anonimowego telefonu ze zgłoszeniem o dokonaniu rozboju na jednej z ulic miasta itp.

Od kilku lat Stowarzyszenie Bona Fides monitoruje jak prawo dostępu do informacji publicznej realizują urzędy w województwie śląskim. Jak wygląda sytuacja?
To zależy. Jest coraz więcej urzędów transparentnych, które chętnie i sprawnie odpowiadają na pytania mieszkańców i nie mają przed nimi nic do ukrycia. Cały czas jest jednak duża grupa urzędów, która ignorują ten temat. Pracujący w nich urzędnicy często uważają, że zadając im pytania marnujemy ich czas, bo udzielanie informacji niczemu ich zdaniem nie służy i jedynie odciąga ich od codziennych obowiązków. Zapominają jednak, że urzędy publiczne finansowane są z naszych podatków i w związku z tym mamy prawo interesować się tym, jak wywiązują się z zadań, które wykonują. Te różne podejście do tematu informacji publicznej widzieliśmy dobrze w trakcie organizowanych przez nas w ciągu kilku ostatnich miesięcy szkoleń dla urzędników. Chociaż były one bezpłatne, to przedstawiciele urzędów, które od lat wypadają najgorzej w prowadzonych przez nas badaniach, w ogóle na nie nie przyjeżdżali, za to mieliśmy bardzo wielu chętnych z urzędów "średnich" i "dobrych".

Jak na tle województwa śląskiego wypadają urzędu z terenu powiatu cieszyńskiego? Który z urzędów możesz pochwalić, który wręcz przeciwnie. Jakie są przykłady dobrych, a jakich złych praktyk?
Pochwalić należy przede wszystkim gminę Istebna, która w naszym ostatnim badaniu, przeprowadzonym kilka miesięcy temu, zajęła 14 miejsce wśród wszystkich 167 gmin i miast województwa śląskiego. Wysoko uplasowały się także gminy Dębowiec i Brenna, które znalazły się w okolicy 20 miejsca. Warto w tym miejscu wspomnieć, że odpowiadając na pisemny wniosek zadany przez „tajemniczego klienta” gmina Dębowiec, oprócz obszernej odpowiedzi, zamieściła też dodatkowo bardzo szczegółową informację i dane kontaktowe do urzędnika, który w razie jakichkolwiek wątpliwości i dodatkowych pytań ze strony wnioskującego, będzie mógł mu pomóc w uzyskaniu odpowiedzi. Jest to na pewno dobra praktyka, którą warto propagować. Bardzo słabo na tle innych urzędów w województwie wypadł za to Urząd Miasta w Cieszynie. Wśród 167 jednostek znalazł się na 142 miejscu. Urzędnicy zignorowali pytanie o informację publiczną wysłane drogą elektroniczną, nie udzielili także odpowiedzi na pytanie zadane przez telefon. Wiele do życzenia pozostawia także jakość obsługi interesantów. Urzędniczka, która odebrała telefon, przełączyła osobę dzwoniącą do innego pokoju, nie informując jej o tym. Wiele pracy w zakresie udzielania informacji publicznej czeka też urzędników w Ustronie, Wiśle i Goleszowie.

A jak jest ze świadomością samych mieszkańców w kwestii dostępu do informacji publicznej.
Niestety, my mieszkańcy tego prawa nie znamy, nie wiemy, że możemy się pytać, że możemy wiedzieć się co się dzieje w naszej gminie i w związku z tym czasami jesteśmy różnymi rzeczami zaskakiwani. Dlatego nasze stowarzyszenie organizuje w całym województwie szkolenia, na których informujemy mieszkańców o ich prawach.

Czasem jednak wniosek o informację publiczną może skutecznie sparaliżować pracę urzędu. Przykład z ostatnich dni. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Poznaniu przyznało rację gminie Komorniki, która odmówiła radnemu udostępnienia informacji publicznej, uzasadniając, że realizacja tylko części wniosków zajęłaby urzędnikom ponad rok pracy.
No cóż, ja zawsze podkreślam podczas moich szkoleń dla mieszkańców, żeby korzystali ze swojego prawa do informacji tylko wtedy, kiedy naprawdę coś ich interesuje. Pamiętajmy o tym, że urzędnicy mają co robić w pracy i zadawanie przykładowo setek bardzo szczegółowych pytań w celach walki politycznej z wójtem czy burmistrzem nie koniecznie jest działaniem rozsądnym. Z drugiej strony pamiętajmy, że urzędnik nie ma prawa nas się pytać, po co są nam informacje, o które pytamy, więc każda osoba sama, we własnym sumieniu, musi rozstrzygnąć czy warto jakieś pytanie zadać czy nie.

Mimo wszystko jesteś ogromnym zwolennikiem prawa o dostępie do informacji publicznej.
Pytajmy się, bo dzięki temu mamy większą wiedzę na temat tego, co się dzieje w naszym mieście i gminie, z drugiej strony jest to też jakaś forma kontroli urzędu. Kiedy urzędnik ma świadomość naszych praw, to zawsze jest to jakaś forma przeciwdziałania pewnym nieprawidłowościom, kumoterstwu, korupcji, które niestety cały czas się się u nas zdarzają. Jeśli urzędnicy odpowiadają na nasze pytania to urząd działa bardziej transparentnie i jest lepiej postrzegany przez mieszkańców. Przykładem jest Urząd Miasta w Radzionkowie. Jest on nie tylko wysoko w naszych rankingach, ale chwalony jest również przez samych mieszkańców, którzy mówią, że kontakt z urzędnikami jest dobry, że są zadowoleni z ich pracy, bo bycie przejrzystym jest częścią kontaktu z mieszkańcami.