Co tydziyń po naszymu: Tóż uż mómy szpatny czas ale kapke poplyntać sie po Cieszynie eszcze mogymy F.J.Dral, współpracownik portalu gazetacodzienna.pl, prowadzi kącik gwarowy "Co tydziyń po naszymu", fot. ARC Uż nima żodnej srandy i trzeja sie porzóndnie łoblykać do szpacyrowanio. Trzeja cosi cieplejszego pochledać w odmaryji. Może to być jakosi cieplejszo jakla a ku tymu sztrykowano mycka i kopytka. Bo ze zimóm nima co szpasować jyno sie porzóndnie przioblyc i potym dziepiyro wylyź do pola i łoglóndać tyn nejpiekniejszy nasz Cieszyn. W tym tydniu zaś bardzo fajnie napisoł Walter Walter 2011-10-27 21:55:31 Kiej mo być o szpacyrowaniu, tak też o jednym takim nieobyczejnym napiszym. Niedowno, po długim czasie, dostała sie mi do rynki ksiónżka Wawrosza "Z Adamowej dzichty". A powiym wóm, że przi tym szpacyrowaniu z kartki na kartke, je co podziwiać. Tela pieknych słów po naszymu człowiek isto uż nigdzi indzi nieuwidzi. Nawiyncy wszystki sóm na kóńcu ksiónżki ułożóne podle alfabetu i przełożóne na jynzyk literacki, aby zwykły Kowalski mioł kapke szajn o czym tyn Wawrosz pisze. Jedynóm wadóm na krasie sóm użyte nosówki (ą, ę), kiere fest krziwióm fonetyke naszej mowy. Myślym se, że ta ksiónżka by miała być powinnóm literaturóm we szkołach po obóch brzegach Olzy, bo jak pisze prof. Kadłubiec: Wawrosz pozostaje niedościgłym mistrzem w pisarstwie ludowym regionu i jest prawdopodobnie ostatnim, kto w ten sposób władał cieszyńską mową ludową. Szpacyrkym po Cieszynie "Moja ty słodko cieszyńsko mowo Nic smerdziało Namówiłech Was łostatnio abyście se kupili cygaretli w kiosku, kiery wystowo a właściwie je tak przrażóny do tej wielki chałupy za bankym. Dzisio Wóm jednakowóż powiym żebyście raczyj ich nie kurzili bo szkodzi to na pluca a rano nie bydziecie krzipać i nie bydzie łod Was nic smerdziało. Jak bydziecie sie szmatłać pumału to sposdrzicie eszcze taki tabulki na nogach, kiere stojóm na chodniku. To sóm taki chytki co to sie taraz nazywo reklama abo promocyja. Tako jedna brunatno tabulka namowio Was do sprzedanio wszeckigo co eszcze Wóm dóma zustało a bez tego do sie jakosi żyć. Kónsek dalij na drugi taki strokatej tabulce wyczytocie, że zaroz za winkym możecie se kupić rozmajte wieca do Waszego "kóniczka". Jak uż se wszechno pokupicie to możecie pomaluśku iś dalij ku rynku a po lewej rynce bydziecie mieli pieknie opucowanóm chałupe. Zaroz za winklym uż na rynku sóm dwiyrze przez kiere jak wleziecie do postrzodka to możecie cosi dostać do jedzynio bez czakanio. A jak uż wciepiecie cosi fajnego na ruszta to możecie obezdrzić cały nasz piekny rynek z laubami. A teraz zać fajny wic: Tak na śćmiywku farosz spotkoł na ceście ożrałego Francka. - A kaj sie to szmatlesz - prawi do niego? - Na idym posłóchać kozanio. - A gdo teraz po cimoku prawi kozani? - Na moja baba farorzyczku. F.J. Dral czyta opowiadanie "O Francku" i "O Francku i o Karliku" Józefa Ondrusza z książki "Proza ludowa górników karwińskich". Mjyjcie sie wszedcy dobrze i życzym Wóm wiesiołego popiątku.
|
reklama
|
|
To już je gotowo tradycyja. Na tyn kopiec muszymy sie wyszkrobać każdego ruku aspóń roz. Mieli my tu już tury grudniowe, majowe i siyrpniowe ale ta październikowo je łobiowiónzkowo. Skoro dycki s mojóm babóm i sy mnóm idzie pore znómych. Przi debacie szłapani je milsze i przijymnij przeleci czas, łónki, krziżujónce ceste potóczki, głymboki jak studnia perspektywy, kiere z czasu na czas przeziyrajóm miyndzy wiyrszkami strómów, stróme skałki po łobóch strónach chodniczka, wszystko sie to zdo piekniejsze, jak sie łoglóndo razym s kimsi drugim. Moja baba prawie łopowiado, jak przed pore rokami żech zapómnioł zebrać se sobóm pinióndze (na wiyrszek, z kierego je widok dlo bogów, puszczajóm jyny po zapłacyniu wstympnego) i jak my sie potym musieli handrykować se strażnikym, aby nas puścił. Wszyscy sie śmiejóm przi poyncie tej historyje a moje myśli błónkajóm sie daleko i blizko zarazym. Piyrszy roz żech sie szkroboł po tym chodniku przed wiyncyj jak trzicecima rokami. Dziywczacko wedla mnie miało na siebie jasne bermudy i wyblakniónóm bawełnianóm kuszulke. Zostoł żech kapke po zadku, jako że se zawiónzujym bót. Bermudy sie przi każdym kroku lekutko zarzazowały miyndzy połówki zgrabnej pupy, wónski lym koszulki kole karku pociymnioł łod potu. W łotwiyrajóncej sie przi każdym poruszyniu rynki jamce pod pażóm przeświycawy ryszawe chupki. Przidołech do kroku. Po karku spływała kapka i stracała sie we fudze miyndzy piersiami. Nad ramiónami wirowała korzynno wónia świyżego potu. Z bliska na wyrchnej wardze w świetle słóneczka było widać jymny puszek. Łoczy dziewczacka śmioły się na mnie mnie przi każdym spojrzyniu.... Na ceście przed nami stoji jakisi chłop, starszy łody mnie ło trzi, możne ło sztyry roki. Ciynżko dyszy i przidzierżuje sie drzewianej galandry, jak by mu szło ło żywot. Znómy kóńczy łopowiadani jakigosi wica. Wszyscie sie śmiejóm. Moja baba sie mie cosi wiesołym głosym pyto. Łodpowiadóm jak umiym nejôuprzejmij. Dowómy wielki pozór, a sie nasze łoczy nie spotkały. Wszystko smerdzi banałym.
Jesiyń. Do rzici. Jesiyń.
Jak już tu tak szpacyrujecie po Cieszynie, napadło mie wciepać tukej opis naszego Cieszyneczka z roku 1858, tak jak go uwiecznili na kartkach Gwiazdki Cieszyński w swojich gwaróm pisanych dyjalogach halandrzi Jura z Jónkym. Kapke dłógi, ale możne to kogo zabawi.
"Wypytali my se też kónsek papióru a blajsztyku, coby opisać tyn Cieszyn, jako teraz wyglóndo, a dali to wydurkować w Gwiozdce, coby zaś za 100 abo za 200 roków mieli co o teraźnich czasach czytać, a mogli też to dać znowu do kalyndorza. Aby sie to numero nie straciło,
zaniósłech go do biblioteki, kaj żodyn nie chodzi.
Cieszyn na pochyłości kympy miyndzy Olzóm a Bobrówkóm leży jako ożralec miyndzy ryńsztokami, co sie tam skuloł z kopieczka, a jako jego człónki rozwalóne, tak ulice miasta sóm rozcióngnióne, a jako jego odzież staro, zamazano a jyny niykany nowóm łatóm połotano, to też tak i dómy sóm stare a brudne, a jyny niykany wyglóndo nowy.
Jako szkorupy fajki, co tyn ożralec jak padnół rozbił, poza
ryńsztokami leżą, tak też widać chałupki mizerne za rzykami na przedmieściach, miyndzy kierymi nejdziwniejsze je Sachsenberg, bo ta sasko kympa nima kympóm, jyny dolinóm.
Na jednym kóńcu miasta stoji hotel pod basym ze świńskim targym, a na drugim kóńcu zómek ze starymi i nowymi. Wieża a kaplica to sóm stare ruiny, a zaniedbane szpacyrki w ogrodzie, to sóm ty nowe.
Cieszynianie, kierych je 9000, żywióm sie z ziymnioków a kapusty, a jak sie ty nie urodzóm, to wielko biyda w krainie i mieście, a potym też nie lza ani tej biydy spłukać, bo też gorzołka potym zdroży. Do gorzołki jednak sie pospólstwo tak długo dzierżeć musi, póki piwo taki drogi.
Cudzy sie cieszy, iż tu tylo pieknych dziewuch, ale sie hned gniywać musi, że tu tylo psów.
Luft a woda sóm łacne, a chlyb, miynso, mlyko, piwo zdrowe dlo tego, co sie ich może dokupić. Dłożka je zło, chocioż je dość takich, co nimajóm inszej roboty jako jóm utłoczać. Trotoary sóm dobre, ale jyny na pogode, bo jak deszcz padze a na ulicy moc błota, to nielza po nich iść, że sie ze strzech i z rynien na nich leje, a to na schwol tak
zrychtowane, coby sie tak pryndko nie zniszczyły. A że też miasto mo latarnie, to sie każdy we dnie może przekonać, bo w nocy by ich nie widzioł, jeśli miesiónczek nie świyci.
Cieszynianie chodzóm w lecie na szpacyr do ogrodu pokojowego, kany sie piwo szynkuje; w zimie zaś do kafehauzów, bo pod pociyniami za reszpektym żymlorki zawadzajóm.
W Cieszynie mómy jyny dwie pory roku: długóm zime, w kierej śniyg a mróz, a krótki lato, w kierym nima ciepło a deszcz leje, a jak trzy dni sucho, to już narzykajóm, że na polu wszycko wyschnie, bo ku każdymu dómowi noleży też sztwiertnia pola.
W Cieszynie je kościołów katolickich 6, wanielicki 1 a żydowski też 1.
Szynków winnych je 17, piwnych 53 a gorzołczanych 38. Kierchowów je 6, to se jedyn może wybrać, kany chce leżeć. Fabryk rozolki 10. Dwie publiczne biblioteki. Trzy browary: piyrszy zómecki, kany sie piwo warzy, stary miejski a nowy miejski, kany sie nic nie warzy. Dwie
łacyński szkoły. Dwie kawiarnie z bilijardami. Szkoła realno. 8 trafik. Jedna główno szkoła a jedna dziewczynco. Trzy cukiernie. Dóm dla sierot i konwikt szlachecki. Dwie hapteki. Jedyn szpitol dlo zubożałych mieszczanów. 4 lutryje. Dwa klosztory. Piynć kasarni. Trzy szpitole dlo chorych. Wielko fabryka lnu i przyndzalnia. Dwa haresty.
24 kupców. Dwie czyszczarnie. Jedna ksiyngarnia a jedna drukarnia. Fajerszpryców 5. Asekuracyj 9. Kasa oszczyndności od nowego roku. Dwie octowe fabryki. Lezekassyno, kany też growajóm. Szysztot, kany roz w
roku kregle kulajóm. Przywilejowano kompania szyców. Ryngielszpil w ogrodzie pokojowym. Rotuz z wieżóm. Zieleźnica - jednóm już widać na landkartach, a ta drugo gotowo też tu noleży, jyny jóm dwie mile stónd wybudowali, aby poczcie a furmanóm wszyckigo zorobku nie odebrać.
Bracko studnia, kany sie ci trzej ksiónżyncy bracia zeszli, a tak sie nad tym cieszyli, że miasto wyfundowali, kierymu dali miano Cieszyn.
No a Gwiazdka Cieszyńsko, kany sie zeszli Jura i Jónek, a tam dzierżóm móndre rozprowki o wszyckim, co sie w świecie, w kraju i mieście wożnego dzieje.
Podpisujymy to, coby też ludzie kiesi wiedzieli, jak sie nazywómy. Ale ni po polsku: Jerzy a Jan, bo to nikierzi majóm za ordynarne.
Georg Móndrok
a Johann Serdeczko"
hehe, uz Was w redakcyji opierniczyli za to, ze idziecie starom cestom a cygaretla nima u Was na liscie zakozanych wyrazow?:D pozdrowiom
Dodaj komentarz