Pilch: Jestem z krainy napięć

Pisarz, publicysta i dramaturg pochodzący z Wisły został - jak już we wtorek pisaliśmy - uhonorowany laurem Honorowej Złotej Cieszynianki. Z Jerzym Pilchem rozmawialiśmy w Teatrze. im. A. Mickiewicza po zakończeniu uroczystej gali.

Czy zakręciła się panu łza w oku, gdy usłyszał pan „Ojcowski dom”?
— Ja jestem w ogóle miękki człowiek. Nie jestem płaczliwy, ale skłonny do łez. Jestem z tych, co płaczą w kinie i w takich sytuacjach jak ta dzisiejsza.

Jak pan odbiera przyznanie wyróżnienia?
— Generalnie jestem za przyjmowaniem wyróżnień i nagród, które są mi przyznawane. Cieszę się z nich bardzo. Cieszynianka uradowała mnie, ponieważ w „chałupie” nikt nie jest prorokiem, niezwykle trudno nim być. Miło jest wziąć nagrodę ze swoich stron, ponieważ najtrudniej przekonać „swoich”. Posłużę się tu pewną opowieścią. Gdy pracowałem u Andrzeja Mleczki w Krakowie, przynosił mi swoje rysunki. Zaznaczyć należy, że mnie wówczas na świecie nie było jako pisarza, ja byłem sprzedawcą po polonistyce. Pokazywał mi te rysunki a ja się strasznie mądrzyłem na ich temat. Andrzej tak sceptycznie kiwał głową i mówił:„Najważniejsze żeby się chłopakom podobało”. To jest sedno sprawy, najważniejsze, żeby podobało się chłopakom z naszych stron, krajanom, to jest bardzo trudne i nie zawsze przychodzi. Odbierając Cieszyniankę mam poczucie tego, że się w Wiśle i regionie do czegoś przydaję.

Czy trudno było przekonać „swoich” do twórczości, którą pan uprawia?
— Pokonałem pewne stopnie przekonywania moich krajan do tego, że to co piszę nie jest „jeny naśmiewanim się”. Tę drogę przeszedłem, jak sądzę. Może nie do końca, ale w znacznej części tak.

Które z pana książek częściowo lub w całości powstawały na Śląsku Cieszyńskim? — Ja z racji moich częstych podróży wszystko piszę trochę tu, trochę tam.

W jakim stopniu pochodzenie z tych stron zaważyło na pana twórczości?
— Wyniosłem z domu, z tych stron pewien instynkt pisarski, a mianowicie to, że żeby opisać świat nie trzeba, przynajmniej w moim wypadku, wyruszać dookoła tego świata. Wystarczy ruszyć w podróż dookoła starej chałupy moich dziadków. Mam poczucie, że ruszyłem w tę podróż i nie zrobiłem jeszcze jednego porządnego okrążenia, a chciałbym jeszcze parę zrobić.

Jak często bywa pan w Wiśle?
— Przyjeżdżam tu bardzo często, niekiedy wydaje mi się, że za często. To są takie pobyty tygodniowe, czasem kilkudniowe, co dwa, trzy tygodnie. Ja nie miałem i nie mam poczucia długiego rozstania z Wisłą. Najdłużej od czasu mojego urodzenia nie było mnie tu około trzech miesięcy, a powodem tego był wyjazd do Ameryki.

Urodził się pan w rodzinie ewangelickiej. Czy wpłynęło to na pana twórczość?
— Zawsze podkreślam moje korzenie ewangelickie, moją ewangelicką tożsamość. To daje barwę mojemu pisaniu. Wiem jednak dobrze, że siła i piękno tej ziemi nie polegają na tym, że mieszkają tu luteranie. Siła i piękno tej ziemi polega na tym, że mieszkają tu luteranie razem z katolikami. Wszystko to, co jest darem tego pogranicza, tego napięcia, stanowi bezcenne dary mojego pisarstwa.

Jakie znaczenie ma dla pana gwara?
— Moja dwujęzyczność jest źródłem bogactwa językowego. Jako dziesięcioletni intelektualista w okularach znalazłem się na początku lat 60. w Krakowie i miałem tam pewne problemy z językiem polskim, który teraz jest moim zawodem. Nie były to problemy natury komunikacyjnej, ale pewne zahamowania fleksyjno-składniowe. Wówczas śp. ojciec, delikatnie mówiąc, nakłonił mnie do głośnego czytania Trylogii. W ten sposób dochodziłem do języka literackiego. To było rozstrzygające, ponieważ dla fachu pisarskiego najważniejsza jest świadomość języka, jako czegoś większego niż źródła komunikacji. Jest to w moim przypadku źródło zabawy i twórczości. Ziemia cieszyńska, ta kraina napięć jest pod tym względem bardzo mocna edukacyjnie. Trzeba mówić precyzyjnie, ważyć każde słowo, bo można powiedzieć coś nieodpowiedzialnego i mieć niejakie perypetie. Dokładnie mówiąc: Nie daj Panie Boże cosi bulknąć, bo cię zeżerom.

Gdzie teraz jest pana miejsce?
— Niezręcznie jest powiedzieć mi, że Wisła nie byłaby tu tak oczywistym miejscem – ona powoli się nim staje. Dla mnie wszystkie te trzy miejsca: Wisła, Kraków, Warszawa są moje. Każde z nich ma swoje walory, z każdym mam pewien kłopot. Najwięcej czasu z mojego blisko 60-letniego życia, bo prawie 40 lat spędziłem w Krakowie, znam to miasto i jest to bardzo ważne doświadczenie. Wisła i spędzone w niej dzieciństwo jest rozstrzygające, później lata poznawania Krakowa, a ostatnio nieoczekiwana, już blisko dziesięcioletnia przygoda z Warszawą... Każde z tych miejsc jest dla mnie ważne.

Rozmawiał: JANUSZ ZIĘBA