Bogusław Słupczyński: Tu chodzi o nasze życie

Jak obecnie wygląda sytuacja Teatru CST?
Mamy swoją salę, funkcjonujemy w ramach stowarzyszenia, jesteśmy wspomagani przez Dom Narodowy w Cieszynie. Działamy od 11 lat. To jest etap, kiedy trzeba pomyśleć o jakiejś przyszłości. Wykorzystaliśmy wszystkie możliwości jeśli chodzi o kształtowanie jakichkolwiek perspektyw. Wydaje mi się, że utworzenie instytucji kultury w postaci ośrodka teatralnego ma głęboki sens. Praktycznie taką instytucją jesteśmy, ale działamy na zasadzie "wiary w jutro", w warunkach niestabilności i braku wielu narzędzi. Nie stać nas na utrzymanie sali na ulicy Chrobrego.

Jak ocenia pan szanse na przekształcenie Teatru CST w jednostkę kultury?
Myślę, że byłoby to bardzo sensowne, gdyby radni docenili ten pomysł i gdyby stworzono tę małą instytucję kultury. To wywołałoby przełom w postrzeganiu i tworzeniu nowych form działalności kulturalnej w mieście. Oddolna inicjatywa, która funkcjonuje praktycznie bez pieniędzy i z powodzeniem od ponad 10 lat pomiędzy budżetowymi kolosami, zostaje ubrana w atrybuty instytucji i pozwala się jej jeszcze bardziej profesjonalnie działać w przyszłości. Tutaj nie chodzi o to, żeby stworzyć jakieś kolejne stanowiska. Chodzi o to, by wykorzystać nasz dorobek i stworzyć mu perspektywę w tym mieście. To realny wymiar akceptacji i szacunku. To także prosty i logiczny krok do utworzenia pierwszej w mieście instytucji artystycznej.

Zbliżamy się do momentu, kiedy zaczną się prace nad budżetem na przyszły rok. Co jeśli ten pomysł nie znajdzie aprobaty wśród władz miasta?
Jeśli nie znajdzie aprobaty, sprawa rozwiąże się w sposób naturalny. Prawdopodobnie przestaniemy istnieć. Nie można istnieć kręcąc się wokół własnego ogona. Po pierwsze, jest to bardzo frustrujące, bo bez przyszłości; po drugie, straszliwie męczące. Nie przedstawiam tu tego w kategoriach jakiegoś szantażu. Ta formacja po prostu przestanie istnieć, bo istnieć nie będzie mogła. Nie ma możliwości utrzymywania czegoś bez środków. Nie prowadzimy działalności komercyjnej. Funkcjonowanie takiego miejsca nie może polegać na walce o zapłacenie rachunków. Słynne "granty", sponsorzy, to mity. Dla mnie osobiście ważna będzie informacja: tak albo nie. Trwanie w ciągłym zawieszeniu, z myślą, że jutro będzie lepiej, ciągłe liczenie na to, że coś się zmieni, jest szaleństwem. Ja i moi koledzy poczujemy olbrzymią ulgę, kiedy dowiemy się o decyzji. Jeśli nie, to każdy będzie wiedział, co ma robić. Ja również. Jeśli tak, wtedy zakasujemy rękawy i pracujemy. Tu nie chodzi tylko o to, że my chcemy robić teatr, tu chodzi też o nasze życie. Jeśli człowiek poświęca lata życia pewnej idei, pracy w pewnym miejscu, to wtedy nie robi się tego tylko dla siebie. Tak jest z teatrem. Bo on działa publicznie. Robi się to również dla społeczeństwa, oczekując poza satysfakcją artystyczną również akceptacji, docenienia ze strony decydentów. Jeśli to nie następuje, trzeba zmienić priorytety.

Czy to nie jest tak, że jesteście bardzo doceniani na zewnątrz, a tutaj na miejscu tego brakuje? Czy to jest kwestia promocji, czy zamknięcia się w swojej społeczności?
Szacuję naszych odbiorców na ok. 200/300 osób, które znają, widzieli większość spektakli i przychodzą do nas na spotkania i koncerty. To jest bardzo liczna grupa jak na miasto, które ma 35 tys. mieszkańców. My, pracując dla tej kilkusetosobowej grupy, inwestujemy w jej i nasz potencjał intelektualny. To jest grupa, która funkcjonuje w społeczeństwie i oddziałuje na resztę miasta. Nie chodzi o to, żebyśmy grali spektakle dziesięć razy w miesiącu przy 150- osobowej, pełnej widowni. Nie w tym rzecz. To jeszcze długo nie będzie możliwe. Zaznaczam, że nie chodzi tu o teatr w stylu "Klimakterium" czy "Andropauzy".

Proszę zauważyć, że najwybitniejsze spektakle, które kiedykolwiek pojawiały się na Festiwalu Teatralnym "Bez Granic" w ostatnich 10 latach, mogły liczyć na maksymalnie 200-osobową widownię. A przeważnie i tak było to kilkadziesiąt osób. Taka jest rzeczywista liczba odbiorców sztuki teatralnej w Cieszynie. To oczywiście nie jest dobra sytuacja. A zdarzenia typu "Dni Teatru" w Mickiewiczu, spektakle Teatru Parafii Św. Elżbiety, to zjawiska w wydaniu cieszyńskim zdecydowanie socjologiczne.

W jakim kierunku chcecie się rozwijać?
Funkcja naszego ośrodka teatralnego, który został zaproponowany, będzie nie tylko artystyczna, ale też edukacyjna. Pracować w nim będą nie tylko ludzie, którzy jak w teatrze "pracują nad rolą", ale również realizują projekty edukacyjne. Nie będą oni zwykłymi aktorami. To będą aktorzy-animatorzy, którzy będą pisać projekty, animować życie teatralne, pracować z dziećmi i młodzieżą. Myślę, że współczesny teatr, zwłaszcza w małych miejscowościach, powinien iść w tym kierunku, przejmując funkcje upowszechnieniowe i edukacyjne. Jeżeli my nie będziemy dbali o wychowanie publiczności, to publiczności albo nie będzie, albo będzie taka, którą stworzy show biznes, czyli nie dla nas. To ma być zupełnie coś innego niż teatr w Czeskim Cieszynie, czy funkcjonujący u nas teatr impresaryjny. To ma być miejsce realizujące swój własny program twórczy, upowszechniania i edukacyjny w duchu teatru artystycznego, zaangażowanego i poszukującego. Otwarte także dla młodzieży i dla dzieci.

Patrząc na czarny scenariusz, nie wyobrażam sobie, żeby pan nie zajmował się już kulturą. Istnieje jakiś plan awaryjny?
Mam swoje plany, które będę realizował, jeśli się nie powiedzie, ale wiąże się to z dużą zmianą. Koledzy też na pewno znajdą sobie miejsce dla swojej ekspresji artystycznej. Będzie szkoda tego wszystkiego. My w tym wszystkim, jako ludzie zaangażowani w teatr, znajdziemy sobie jakieś ujście, ale szkoda będzie zmarnowania takiej szansy dla miasta. Oczywiście istnieją jeszcze festiwale, ale środowiska artystycznego właściwie nie ma. Nie ma instytucji artystycznych. Takie twórcze formacje działające na terenie miasta to tylko Galeria Szara i my. Uniwersytet żyje swoim własnym życiem. Są jeszcze pojedyncze osoby organizujące festiwale, jak Jolanta Dygoś, Małgorzata Mendel i Gertruda Chowaniokowa.

Czy państwa ośrodek mógłby pełnić również funkcję platformy dla studentów UŚ?
Tak. Istnieje plan współpracy ze środowiskiem studenckim UŚ. Chodzi o to, aby pojawiali się tam animatorzy życia teatralnego. Tu nie chodzi o systemowe "nauczanie", ale o przygotowanie osobowości, liderów.

Jak wygląda kwestia zaplecza finansowego na wasze funkcjonowanie?
Miejsce jest. Sala na Chrobrego. Istnieje zespół bardzo kompetentnych ludzi z dobrym wykształceniem i doświadczeniem. Po prostu brać i dać możliwości. Te kwoty, o które wnioskujemy, gwarantują pewną stabilność, dają nam możliwość poważnego myślenia o naszej teatralnej drodze. W pewnym momencie, jeśli chce się przedłużać i rozwijać działalność teatralną, to trzeba bardzo poważnie pomyśleć o niezbędnych środkach. O tym, żeby w tym wszystkim się nie zagubić, mieć pewne oparcie, bazę. Chcemy wiedzieć, że jesteśmy traktowani poważnie. Nie jestem pewien, czy to myślenie wygra, ale trzeba spróbować.

Uciekły z Cieszyna już duże festiwale, które miały być marką tego miasta. Co jeśli nasi rodzimi artyści stwierdzą, że już dosyć walki z wiatrakami i zabiegania o przychylność władz?
Tak, to jest już męczące. Czasami mam wrażenie, że kiedy człowiek zabiega o coś, co jest w cywilizowanym świecie oczywiste, dopomina się o sprawy fundamentalne, to tu zaczyna uchodzić za jakiegoś oportunistę, za jakiegoś dziwaka, wywrotowca. Proszę zauważyć, że CST od kilku lat znane jest w mieście z jakiejś tam prowadzonej "walki". Mnie już samemu niedobrze się od tego robi. Nie wiem, dlaczego tak jest, ale mam wrażenie, że w wielu istotnych sprawach, i nie chodzi tu tylko o teatr, mieszkańcy Cieszyna nie zajmują wyraźnego stanowiska. Wyjątkiem są anonimowe wypowiedzi w internecie. Nie da się mieć jednocześnie świętego spokoju i nowych, ciekawych, ważnych inicjatyw czy zmian.

Wygodniej robić imprezy masowe, pokazać się na nich, wysłać informację prasową do mediów i ma się zapewnioną publiczność.
No więc właśnie. Przyjechała "Bitwa na głosy" i się skończyła i… nic.

Chwilowe zafascynowanie Cieszynem na nic się nie przełożyło?
I nie przełoży się. Przecież przyjeżdżający nie zastaną codziennie Haliny Mlynkovej na rynku w Cieszynie! Ma się wrażenie, że nasze miasto postrzegane jest jak jakaś cukierkowo-baśniowa scenografia do ładnych weekendowo-wakacyjnych imprez rozrywkowych. Show przyjeżdża, a my z rozdziawionymi gębami gapimy się. Potem show odjeżdża, a my zostajemy… w tej pustej scenografii.

Zanim instytucja nabierze cech marki i rozpoznawalności najpierw lokalnie, potem szerzej, to potrzeba pewnej inwestycji i czasu. Teraz jesteśmy na takim etapie, że oczekujemy efektów szybko. Dlaczego?
Kultura staje się elementem marketingu władzy i lokalnego establishmentu. Wszystko jest huczne, doraźne, głośne, natomiast pozbawione głębszego sensu. Staram się być spokojny, bo wiem, że pewnych rzeczy się nie przeskoczy. Niech tak będzie, pod warunkiem, że nie zapomina się o rozwoju swojego potencjału.

Czy widzicie się w Teatrze im. A Mickiewicza?
Proszę pani, Jerzy Grotowski założył wśród aktorów Podstawową Organizację Partyjną PZPR. Chodziło o to, aby nie można było rozwiązać teatru. Grotowski rozumiał cenę kompromisu w imię teatru. Jeżeli taki pomysł zostanie zaakceptowany, to wchodzimy we wspólną organizację teatralną. Oczywiście na ustalonych wcześniej warunkach.
Obecna sytuacja to stan ogromnej frustracji. Człowiek ma ochotę tym wszystkim rzucić. Utrzymywanie czegoś z własnej kieszeni... Ja się wstydzę nawet o tym mówić. To jest koszmar. Robimy to tylko dlatego, że jeśli się powiedziało A...

Kiedyś pewien "człowiek na stanowisku" powiedział mi, że przecież nikt mnie o to nie prosił. Wiele osób nie rozumie pewnych procesów. Uważają, że jesteśmy jakimiś wesołkami, zapaleńcami, bo robimy coś bez pieniędzy, z pasji. Ich zdaniem profesjonalizm, zawodowstwo i dojrzałość pojawia się wtedy, kiedy bierze się za to pieniądze. I to jest ten paradoks. Przyzwyczajeni jesteśmy, kiedy te pieniądze biorą ludzie z zewnątrz. Natomiast "nasi" mają robić wszystko za darmo i za swoje, bo są "amatorami". Inni znowu kazali by nam zarabiać na siebie i z tego utrzymać się jak w jakimś biznesie. Totalne niezrozumienie rzeczy.

Niewielu wie o tym, że ci "amatorzy" maja za sobą treningi, warsztaty, doświadczenia zdobyte podczas pracy z najlepszymi formacjami teatralnymi w Polsce. Takie doświadczenia, jakich często nie mają tzw. "zawodowcy". Niewielu także wie o tym, że na najlepsze światowe festiwale teatralne zapraszane są właśnie teatry alternatywne, poszukujące, jako te, które tworzą w teatrze nową jakość. My tę jakość chcemy tworzyć.

Jakimi ostatnimi sukcesami możecie się pochwalić?
Jesienią ubiegłego roku wystąpiliśmy na pierwszym Festiwalu Teatru Społecznego i Politycznego "Mury" w Krakowie z "Bolko Kantorem". Miło być zaliczonym do grona najważniejszych teatrów w Polsce zajmujących się tą tematyką. W sierpniu jedziemy z naszym "wielokulturowym" spektaklem - "Drogą żywiecką" na Festiwal Porto Franko do Iwano-Frankowska na Ukrainie. Współorganizujemy z kolegami z Ukrainy, Słowacji i Czech, Festiwal Morochów/Mopoxib w Bieszczadach.

Rozmawiała: KATARZYNA KOCZWARA