Takich teatrzyków już nie ma

Dziennik dziecięcego teatrzyku kukiełkowego „Bum-Cyk” i „Skrzatów Cieszyńskich” Jana Cieślara. Jego lektura jest wzruszająca – zapis realizacji i prezentacji przedstawień kukiełkowych, lalkowych, dziecięcego zespołu działającego przy Szkole Podstawowej nr 4 w Cieszynie (dzisiaj to Szkoła Podstawowa nr 1 i Gimnazjum nr 1), pod kierunkiem Jana Cieślara – nauczyciela gimnastyki i muzyki. Zapis dotyczył lat 1946-1950.

Czas, sytuacje opisane w sposób faktograficzny wprowadzają współczesnego czytelnika w przestrzeń niemal baśniową. Czytam i wiem, że mam do czynienia z czymś niezwykłym, pełnym subtelnej magii, z trudem powstrzymywanej dumy i radości. Opisy pracy i spektakli pełne entuzjazmu, i poczucia prowadzonej przez dorosłych oraz dzieci misji: „Dla szczęścia dziecka”.

Fenomen prowadzonego w latach 1946-1975, przez Jana Cieślara, dziecięcego teatrzyku opisał w „Kalendarzu Cieszyńskim 2009” Tadeusz Kopoczek.
Postanowiłem spotkać się z wychowankami tego teatrzyku: Bogdaną Zakolską-Bołdyriew i Elżbietą Mrózek-Kovacsik. Obraz, który wyłania się z opowieści kojarzy się mocno z dziełem Janusza Korczaka, z jego systemem pedagogicznym łączącym zasadę kierowania dziećmi z zasadą ich samodzielności. Myślę, że Jan Cieślar, wprowadzał tę zasadę w życie zupełnie intuicyjnie. Taki był on i takie były czasy. Bieda, poniewierka, strach, głód, ciężka praca, osierocenie. Takie było doświadczenie dzieci urodzonych kilka lat przed wojną.

Panie opowiadają: — Teatrzyk to był azyl, inny świat. Dzieci garnęły się do zespołu, ale musiały się dobrze uczyć. Kukiełki robiliśmy sami. Materiały zdobywało się z trudem. Wtedy po prostu niczego nie było. Klej robiło się nawet samemu. Głowy kukiełek wykonywane były z tzw. ślinu – bardzo plastycznej gliny, którą sami wykopywaliśmy. Mama mawiała: — Jak napasiesz krowy, to możesz iść na kukiełki! Jeździliśmy z przedstawieniami po okolicznych miejscowościach. Zwykłą ciężarówką z plandeką. Bez względu na to czy była to zima czy lato. Graliśmy w nie ogrzewanych salach, czasami w stodołach. Wszyscy chcieli jeździć z przedstawieniem. Nawet ci, co byli chorzy. Dostawało się na drogę cudowny przysmak – bułkę z salcesonem. Pamiętam spektakle w szpitalu gruźliczym w Istebnej. Było to zaraz po wojnie, a tam wiele umierających na gruźlicę dzieci... Wnoszono ich na salę z łóżkami. Nikt się nie zastanawiał, że w powietrzu mogą być prątki Kocha. Pamiętam szkliste oczy dzieci. Nasi pedagodzy – Cieślar, Foltyn, Fober, Tomoszek, wyzwoleni byli ze strasznej wojennej traumy. Praca z nami była dla nich rodzajem terapii. To była wzajemna terapia. Pan Cieślar organizował nam co roku kolonie. Jechało się na przykład do... Dzięgielowa! Pan wie, co to była wtedy za wyprawa?! Na drugi koniec świata! Tam graliśmy przedstawienia nawet za pieniądze. Pan Cieślar dzielił je między nas, a my kupowaliśmy później książki do nauki. W zespole panowała samodyscyplina i punktualność. Próby odbywały się niemal codziennie. Nie liczyło się czasu. Darzyliśmy się wzajemnym szacunkiem. Nie kłóciliśmy się. Relacje między dziećmi były bardzo bliskie. To był taki drugi dom. Byliśmy bardzo wysportowani, wygimnastykowani. Zrobienie gwiazdy czy salta było czymś oczywistym. Proszę sobie wyobrazić, dzieci w podstawówce – chłopcy i dziewczyny, którzy po takiej linie cumowniczej podciągają się niemal pod strop sali Hassewicza? Robiliśmy to prawie wszyscy.

Teatrzyk był apolityczny. Nadchodziły lata stalinizmu. Jan Cieślar chronił dzieci i teatrzyk przed ideologiczną indoktrynacją. Niczym Juliusz Osterwa z „Redutą”, ze swoim dziećmi jeżdżą od wsi do wsi i dają kilkadziesiąt spektakli rocznie.

„Nowością” było to, że dzieci grały literacką polszczyzną. Dla wielu mówiących wtedy tylko „po naszymu” lub po niemiecku, był to nowy język. Tylko w dwóch pierwszych latach istnienia teatrzyku, zaprezentowali 37 spektakli. W 1954 roku teatrzyk wystawił pięćsetny spektakl.

W 1975 roku „Skrzaty” pokazały ostatni spektakl przed schorowanym już twórcą i ojcem teatru. Przez „Skrzatki Cieszyńskie” przewinęły się setki dzieci. Teraz rozsypanych po całym świecie.