Jak powstał reportaż o polskiej okupacji

Podgłośnili radio, które brzęczało sobie całą noc. Wojska radzieckie, polskie, enerdowskie, węgierskie i bułgarskie przekroczyły granice Czechosłowacji - ogłaszał spiker.

- Chryste Panie! Evžen, jak my się do domu dostaniemy? - westchnął profesor. Ubrali się, wzięli bagaże i wybiegli. Komunikacja kursowała normalnie, tylko pusto było. Pustki na dworcach, na ulicach. Pustym pociągiem Evžen dotarł do Karwiny. Tam już było wojsko. Ulicami toczyły się wozy pancerne i czołgi z czerwonymi gwiazdami i orzełkami wymalowanymi na pancerzach. Ludzie przestraszeni na ulicach, ale i wyprowadzeni z równowagi. Obrzucają wojsko przekleństwami. Czasem ktoś rzuci zza rogu kamieniem, czy puszką w czołg. Na skrzyżowaniach stawiają drogowskazy: „Moskwa 2000 km". „Ale generalnie nic strasznego się nie działo" - wspomina Evžen Cedivoda, który w końcu dojechał do domu.

Przed hotelem Jelen w Karwinie okupanci zostawili gazik i poszli na piwo. W gaziku zostawili karabiny maszynowe. Chłopaki z Karwiny raz, dwa przewróciły gazik i dostały się do broni. Wojacy wyszli po piwie, patrzą, samochód leży na boku, karabinów nie ma. Ogłoszono, że jak czescy bandyci, reakcjoniści broni nie oddadzą, w Karwinie wprowadzony zostanie stan wyjątkowy. Zaraz potem karabiny się znalazły. Leżały w krzakach przy drodze.

Lada Krumniklowa, Polka z Zaolzia, w tym czasie jeździła po lasach wokół Ostrawy i szukała polskiego wojska, któremu chciała dostarczyć egzemplarz „Głosu Ludu" z odezwą do polskich żołnierzy. „To jest nieprawa, straszna okupacja suwerennego kraju, który jest i naszym krajem. [...] Zrozumcie nas, nas - 70 tys. Polaków. Zrozumcie nas, polscy żołnierze i oficerowie, zrozumcie nas - w Komitecie Centralnym Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, w rządzie PRL, ambasadzie i konsulacie. [...] Prosimy was, drodzy żołnierze Ludowego Wojska Polskiego [...] - nie strzelajcie do ludzi! [...] Nie ma u nas kontrrewolucji. [...] Wierzcie nam, mówimy do Was jak do braci, jak Polak do Polaka. Nie umiemy kłamać, bo nieobojętne nad będą w przyszłości stosunki między Polską a Czechosłowacją, w której przecież żyjemy i żyć będziemy! Apelujemy do Waszego sumienia. Odwołujemy się do Waszego rozsądku i mądrości."

23 sierpnia do cieszyńskiego mieszkania Lady dostarczono paczki z tym specjalnym numerem „Głosu Ludu". Dostała redakcyjny samochód z kierowcą. - Boję się! - powtarzał co jakiś czas kierowca. - Ja mam rodzinę, pani Lado! Pani się nie boi? Jest jakieś wojsko! To Czesi! Czeskie wojsko! Ucieszyli się, że do nich dziennikarka przyjechała.

- Niech pani napisze, że my żołnierze czescy, chcemy się bić! Chcemy walczyć o wolność naszego kraju! Że będziemy się bili do ostatniego żołnierza! Niech pani napisze! - krzyczeli żołnierze. Dowódca uspokoił nastroje i wskazał kierunek, gdzie mogą stacjonować w tej chwili wojska polskie. Dodał, że dokładnie nie wiadomo, bo panuje chaos.

Jechali przez las. Są! Żołnierze! Wyskoczyli przed maskę z karabinami maszynowymi gotowymi do strzału. Kierowca spanikował: - To Rosjanie! - krzyczy. - Zastrzelą nas w tym lesie i nikt się o tym nigdy nie dowie!
Rzeczywiście. Rosjanie.
- Odwrót! - komenderuje Lada.
Wycofują się tyłem. Błoto bryzga. Żołnierze biegną za nimi pokrzykując. Nie zatrzymali się. Uciekli.
Jeżdżą między Ołomuńcem i Szternberkiem i pytają ludzi, gdzie jest polskie wojsko. Nikt nie wie. Wreszcie na drodze widzą dwie polskie ciężarówki wojskowe. Żołnierze ucieszyli się, że Lada do nich czystą polszczyzną mówi.
- Nam powiedziano, że to ćwiczenia wojskowe, manewry - mówią zdziwieni.
- Jak to? Nie wiecie, że to okupacja?
- Jaka okupacja? My tu jesteśmy na ćwiczeniach!
Byli głodni. Auta stały zepsute i całą noc już czekali na pomoc. Lada dała im kanapki, które zjedli chętnie. I egzemplarze "Głosu Ludu" z odezwą. Kolejnych polskich żołnierzy spotkała w piwiarni w Ołomuńcu. - Myśmy Czechom powiedzieli, że krzywdy im nie zrobimy. To wszystko jakieś nieporozumienie - mówią żołnierze. Dostali paczkę „Głosów Ludu". Wtedy wpadł żołnierz i mówi, że przylatuje generał. Że zaraz wyląduje śmigłowcem. Lada w lakierkach eleganckich sunie przez błoto na miejsce lądowania generalskiego helikoptera. Niesie paczkę „Głosów Ludu". Nikt jej nie zatrzymuje. Nawet kiedy podchodzi z paczką do wysiadającego ze śmigłowca generała Floriana Siwickiego. Wszyscy patrzyli, jak elegancka kobieta w lakierkach, zapadając się po kostki w błocie, zbliża się do generała. - Generale! Nazywam się Lada Krumnikowa. Jestem z Czeskiego Cieszyna. Jestem Polką! - przedstawia się. Towarzystwo w mundurach zgromadzone wokół generała milknie. Ten czeka, niepewnie, co dalej. Skinął głową, żeby pozwolono jej mówić. - Tu, w Czechosłowacji żyje kilkadziesiąt tysięcy Polaków - mówi Lada. - Polskie wojska są tu niepotrzebne. Tu się nic złego nie dzieje. Proszę przeczytać! - i wręcza mu paczkę "Głosów Ludu". Siwicki paczkę przyjął i pocałował jej dłoń.

„Kamień spadł mi z serca" - wspomina Lada. Nie zatrzymywana wróciła do redakcji i napisała reportaż o tym, jak szukała polskiego wojska i jak spotkała się z generałem Siwickim. Reportaż ukazał się w „Głosie Ludu" i został przedrukowany przez paryską „Kulturę".

Wojska wyszły. Ladzie Krumniklowej najpierw zakazano przekraczania granicy. Rok później wyrzucono ją z pracy z wilczym biletem. - Proszę się nie gniewać. Dostałem absolutny zakaz zatrudniania pani - słyszała, gdy pytała o pracę. Nie pozwolono jej nawet zatrudnić się przy sprzątaniu ulic. Gdyby nie paczki żywnościowe od znajomych, umarłaby z głodu. W końcu ktoś zlitował się i zatrudnił ją w warzywniaku. Nie na długo. W 1970 została aresztowana. W procesie taterników wyszło jej nazwisko, jako autorki reportażu przedrukowanego w przemycanej "Kulturze".

„Zaczęłam upadać na duchu. Po co mi to było?" - wspominała Lada. Kiedy chorowała w więzieniu, nie pozwolono wpuścić do niej lekarza. Siedziała z trzema prostytutkami. Kiedy poprosiła o osobną celę, usłyszała od kierownika więzienia: „Ja bym panią zastrzelił w tej chwili, gdyby to było możliwe".

Po wyjściu z więzienia znalazła w końcu pracę, jako ekspedientka w sklepie osiedlowym. Za najniższą możliwą pensję. Lata 1970-1989 to dla Lady czas stracony. Dziewiętnaście straconych lat.

Kiedy przyszli do niej, żeby podpisała Kartę 77, odmówiła. Bała się znów stracić pracę, bała się, że wszystko się powtórzy. Bez pracy była jej matka i jej syn. Ona ich utrzymywała. Po aksamitnej rewolucji zadzwoniła do konsulatu w Ostrawie, spytać, czy nadal figuruje jako persona non grata w Polsce. - Nie mam pojęcia. Jestem tu nowy - powiedział konsul. Nazajutrz zadzwonił, że już nie. Że ją z listy niepożądanych wykreślono.

„Nikt nie zapytał nas, czy czegoś potrzebujemy. Gdybym choć jedną różę dostała za to, co przeżyłam. O to mam pretensje do wszystkich rządów, które rządziły w Polsce po 1989 roku. Chętnie bym powiedziała tam - gdzieś w Polsce - że my tu trwamy" - mówiła Lada w wywiadzie, jakiego udzieliła przed śmiercią.

Zmarła 16 września 2007 roku w Czeskim Cieszynie.

***
Wspomnienia Lady Krumniklowej i Evžena Cedivody znajdziecie Państwo w 53. numerze kwartalnika historycznego „Karta", skąd zaczerpnąłem powyższą opowieść. Ośrodek Karta, to powołany w 1991 roku, pozarządowy, niezależny ośrodek dokumentujący i upowszechniający najnowszą historię Polski i Europy Wschodniej.