Święta Wielkanocne: W poszukiwaniu zajęczego gniazdka

Dr Grzegorz Odoj - pedagog i etnolog; wicedyrektor Instytutu Etnologii i Folklorystyki Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie, autor licznych publikacji etnologicznych, zwłaszcza z zakresu etnologii miasta oraz dotyczących edukacji regionalnej, wielokulturowej i europejskiej opowiedział nam krótko o "zajączku".

Skąd się wziął zajączek, dlaczego stał się symbolem Świąt Wielkanocnych?
Zając jest symbolem płodności, a ta symbolika bardzo silnie jest podkreślana w okresie Świąt Wielkanocnych. Jajko, zielone gałązki, polewanie wodą, to swoisty kod płodności, który jest najbardziej zauważalny w tym okresie roku, kiedy siły wegetacyjne przyrody dają o sobie znać. Jest też inna płaszczyzna interpretacji. Niegdyś etnografowie niemieccy dowodzili, że ten zając bierze się z ikonograficznych wyobrażeń starogermańskiej bogini płodności, wiosny-Estery. Często na obrazach ukazywana jako piękna kobieta w otoczeniu zajączków, kurek, zieleni. Zając również w kulturze tradycyjnej, ludowej, jest postrzegany jako związany z kultem płodności, symbolem dobrobytu, czy urodzaju.

Na czym polega poszukiwanie zajęczego gniazdka?
Zadaniem dziecka jest odszukanie gniazdka, w którym znajduje się prezent. Aby rzecz jeszcze bardziej uatrakcyjnić, często od drzwi domu, aż do tego gniazdka wysypuje się cukierki. Informując dziecko, że był tu niewątpliwie zając, że gdzieś tu mieszka i miał dziurę w worku, dlatego wysypywały mu się cukierki, które zaprowadzą je do prezentu.

Czy ten zwyczaj jest wciąż kultywowany?
Przez pewien czas to obserwowałem. Badania wskazywały małą aktywność jeśli chodzi o tę tradycję. Jednak od kilku lat w sposób szczególny się to ujawnia. Zwyczaj się odradza. Tradycja powraca i coraz częściej kreuje się poszukiwania gniazdka. Zwłaszcza mieszkańcy domów jednorodzinnych, posiadający ogród, przygotowują zgodnie z tradycją gniazdko zajączka w krzakach czy trawie.

Czy pan również poszukiwał gniazdka zajączka?
Jak byłem młody, jeździłem do mojego dziadka do Łazisk i tam poszukiwałem prezentów. Utkwiło mi to w pamięci. Cała fabuła, szalenie atrakcyjna dla dziecka, działa na wyobraźnię. Znajdowałem cukierki w trawie z pomocą rodziców. Byłem święcie przekonany, że ten zając tam był. Potem znajdowało się gniazdko ze słomy, w którym był koszyk z łakociami i prezentami. Gdyby ktoś mnie wtedy zapytał z czym kojarzą mi się Święta Wielkanocne, bez wątpienia powiedziałbym, że z zajączkiem.

Czy na Śląsku Cieszyńskim również ten zwyczaj jest popularny?
Na Śląsku Cieszyńskim dzieci także poszukiwały gniazda zająca i ten zwyczaj był rozpowszechniany, ale nie był nigdy tak intensywny jak na Górnym Śląsku, gdzie były bezpośrednie wpływy kultury niemieckiej.

Teraz nie dziwi również fakt, że w koszyku obok szynki, baranka, chrzanu, soli jest kolorowy zając kupiony w markecie?
Niegdyś to, co zanoszono do święcenia, miało swój symbol. Ludzie wiedzieli jakie znaczenie symboliczne ma sól, chrzan, wędlina, chleb. Wszystko miało sens. Teraz ludzie do koszyka wkładają wszystko. Również czekoladowe zające. Zając staje się integralnym elementem święconki, stoi na stole. Często ludzie wystawiają takie zające do ogródka, pojawiają się również na parapetach. Obok jajka jest to jeden z głównych i istotnych symboli Świąt Wielkanocnych.