Smagali dziewczyny „karwaczami”

Wielki Tydzień rozpoczynała Niedziela Palmowa. Wtedy w kościele święcono palmy. — Nie wolno ich potem było wyrzucić — podkreśla Szymik. — Przychodziło się z nimi do domu i wtykano w futryny drzwi oraz za święte obrazki. Od tej niedzieli wszystkie dni określano słowem „wielki”, a niektóre też kolorami: Zielony Czwartek, Czarny Piątek i Biała Sobota. A Wielką Środę nazywano „szkaredną”. W tym dniu chodziło się z Judoszami.

Ktoś musiał się przebrać za Judasza lub obnoszono po wsi lub mieście kukłę przedstawiającą zdrajcę. Kukłę okładano kijami, a od gospodarzy wybierano pieniądze, które później skończyły w kiesie karczmarza – ale dopiero w Poniedziałek Wielkanocny. Kukłę zrzucano z wieży remizy strażackiej i palono. Czasami też wieszano Judosza na drzewie.

W Wielki Czwartek po południu wszyscy udawali się do kościoła, gdzie w tym dniu „zawiązywano dzwony”. Aż do soboty używano tylko „klekotek”. — W Czarny Piątek można było pracować, ale nie wolno było ruszać ziemią. Śpiewano też pieśni pasyjne, ale nie wolno było grać na żadnym instrumencie — wspomina Szymik. — W kościele adorowano ciało Chrystusa złożone do grobu. Grobu trzeba było pilnować.

Aż do sobotniej mszy rezurekcyjnej poszczono. W kościele święcono już jednak rano potrawy. W koszyku musiały być obowiązkowo: specjalny chleb wielkanocny, baranek z ciasta, babka, szynka i jajka. Przed mszą wieczorną zaś przynoszono palmy i przy misyjnym krzyżu się je paliło. Popiołem księża posypywali za rok w Środę Popielcową głowy wiernych.

— U nas podczas rezurekcji procesja obchodziła cały rynek. Po mszy zaś udawano się wprost do domu, gdzie zjadano wielkanocną wieczerzę — mówi etnograf. — Na stole musiały być jajka, dzielono się jajkiem i składano sobie życzenia. Były też „szołdry”, szynka, chrzan, chleb. Oczywiście – także pisanki z jaj kurzych, kaczych, a nawet gęsich, które później dziewczyny wręczały w „śmiergust” kawalerom.

Niedzielę zmów rozpoczynała msza. Kiedy zaś rodzina wracała z kościoła, gospodarz brał krzyżyki, które wykonywano z niedopałków palm, i wyruszał w pole. Trzeba było krzyżyki włożyć do każdego łanu, każdego zagonu – by był dobry urodzaj.

Poniedziałek to przede wszystkim „śmiergust”. — Kawalerowie obchodzili znajome dziewczyny, oblewali je wodą i smagali „karwaczami”, żeby dziewczyny były płodne — mówi Szymik. — Im wcześniej zjawił się kawaler u dziewczyny, tym był zacniejszy dla jej rodziców. To zresztą właśnie podczas „śmiergustu” kojarzono najwięcej przyszłych małżeństw.

W poniedziałek mogła się odbyć pierwsza zabawa taneczna. — Nie jak dziś, kiedy tak zwane „śmiergustówki” odbywają się już nawet w sobotę — mówi Szymik. Pytam go, jak jako etnograf ocenia dzisiejsze Święta Wielkanocne. — Od pięćdziesięciu lat nie podoba mi się, jak mieszają się zwyczaje z różnych regionów, a te nasze odchodzą często w niepamięć. Wielka to szkoda, ale trudno, takie już mamy zglobalizowane czasy...