Bądźmy dumni z naszych korzeni

Co to jest tradycja? Aby wyjaśnić ten termin, trzeba sobie odpowiedzieć na kilka pytań: Kim jestem? Skąd pochodzę? Co tak naprawdę mnie ukształtowało? Jakie są moje korzenie? Dlaczego jestem taki, a nie inny? Jakie wartości są dla mnie najważniejsze i co powoduje, że będąc daleko od swoich stron rodzinnych, a słysząc znajome pieśni i słowa, człowiekowi wilgotnieją oczy, a serce napełnia się tęsknotą?

Aby spróbować odpowiedzieć sobie na te pytania, trzeba sięgnąć do historii swojego sołectwa, miasteczka, regionu. Bez jej znajomości jest się podobnym do ryby wyrzuconej na brzeg. Dlatego nie wyobrażam sobie, że mogą istnieć ludzie, którzy nie znają podstawowych faktów i zjawisk z dziejów swojej ziemi. To tak, jakby nie wiedzieć, kiedy urodzili się ojciec czy mama, skąd oni pochodzą i jakie mają życiorysy. W takie rozumienie historii wpisuje się moje nienasycone zainteresowanie, z jakim zawsze słuchałem dziadka wspominającego jakieś zdarzenia z czasów swojej młodości i z dziejów naszej rodziny. Jego osobista historia, ta mała, często zwyczajna, a czasami tragiczna, składała się na tę wielką historię znaną z podręczników szkolnych. Jeśli sobie to uświadomimy, łatwo zwrócimy uwagę na to, że obok zabytków kultury materialnej równie ważne dla zachowania naszej tożsamości są zabytki kultury duchowej. Do nich zaliczają się wszelkie zwyczaje i obrzędy, których jeszcze wiele zachowało się na Śląsku i w innych regionach kraju, a także język czy obyczajowość.

Naszym obowiązkiem jest pielęgnowanie rodzimych zwyczajów i obrzędów. Należy o nich jak najwięcej wiedzieć i koniecznie trzeba w nich uczestniczyć, bo wiedza o rodzimej duchowości pomaga nam identyfikować się z miejscem, w którym żyjemy, pracujemy, kształcimy się. Nie można przy tym się ich wstydzić. Nawet gdy ktoś na pierwszy rzut oka ma takie odczucie wynikające raczej ze zwykłej niewiedzy niż racjonalnego oglądu rzeczy. To przecież nasza spuścizna, którą otrzymaliśmy w darze od losu i naszych przodków. Jest nam ona dana jako największy skarb, którego wartość łatwo dostrzec, aspirując do miana Europejczyka. Czym bowiem możemy zaimponować ludziom w innych unijnych krajach? Towarami w sklepach? Technologią? Nowoczesnymi aglomeracjami? Tam tego pełno. Możemy się poszczycić właśnie naszą kulturą i tradycją, które zawsze wzbudzą zainteresowanie. Stanowią one bowiem o nas samych, o naszej duchowej inności. Jeśli ktoś się jej wstydzi, to tak, jakby się wstydził swoich najbliższych i pokoleń, które były wcześniej.

Czymś znacznie gorszym jest jednak publiczne zabranianie uczestniczenia w naszych zwyczajach i obrzędach. Bo to nie tylko dowodzi niewiedzy takich osób. To zamach na naszą kulturę duchową, na tradycję zakorzenioną niejednokrotnie w bardzo starej i bogatej mitologii słowiańskiej. To jak wycięcie w centralnym parku wiekowego drzewa, zabytku przyrody, bez którego trudno sobie wyobrazić miejsce, gdzie ono stało. Dlatego nie przychodzi mi do głowy inne słowo na określenie takiego zachowania jak tylko barbarzyństwo. Jest to tym bardziej smutne, że próbuje się pogańską spuściznę ostro przeciwstawić chrześcijańskiej, a to właśnie chrześcijaństwo przez wieki miało cudowną umiejętność łączenia starego z nowym, tradycji ze swoimi nakazami religijnymi. Pikanterii temu dodaje fakt, że zachowanie takie oburzyło zwykłych ludzi przywiązanych do swojej kultury, a nie tzw. autorytety kultury.

Mam wyjątkowe szczęście, że mogę uczestniczyć w kultywowaniu skoczowskich zwyczajów, a kilka z nich wydobyć z zapomnienia. Są to: obrzędowe wielkanocne obmywanie się w Wiśle, pochód z Judoszym, degustacja skoczowskiej tatarczówki (tylko kilka miast w kraju ma własną nalewkę dostępną na rynku), zielonoświątkowe smażenie jajecznicy na Kaplicówce, skoczowskie pierniki czy przywrócenie należnego miejsca skoczowskiemu utopcowi o sympatycznym imieniu Plosoczek. Tu odpowiem malkontentom, którzy koniecznie powinni zajrzeć do słownika języka polskiego. Nie znajdą w nim słowa „utopiec”, a jedynie topielec. Utopiec to określenie gwarowe przypisane stworkowi, który tak naprawdę jest wodnikiem obecnym w wielu bajkach dla dzieci. Wielu bardzo go lubi, ale co ciekawe, jednocześnie pogardza skoczowskim, rzekomo sinym „utopcem”, który faktycznie nim jest. To niezrozumiałe i dziwne dla mnie rozdwojenie jaźni. Wychodzi na to, że mamy wyzbyć się gwarowej nazwy wodnika, bo tak będzie ładniej?

Zajmując się propagowaniem skoczowskich zwyczajów i obrzędów, często spotykam się z krytyką tych poczynań. Trudno mi to zrozumieć, bo niczego przecież nie robię na siłę. Nie są to sztucznie wywoływane i przypominane zwyczaje. One zawsze tu były obecne, bo wynikały z duchowych potrzeb ludzi, którzy z pietyzmem przez stulecia je pielęgnowali. Moja rola sprowadza się jedynie do prób wydobywania ich z niepamięci, ponieważ ma to na celu dookreślenie naszej śląsko-cieszyńskiej tożsamości zbiorowej. Nawet jeśli czegoś nie da się odtworzyć, gdyż zwyczaj zupełnie już rozpłynął się w dziejach lub może nie ma na niego społecznego zapotrzebowania, warto o nim mówić i pisać, a na pewno już odtworzyć go, choćby jednorazowo, aby społeczność, której ten zwyczaj dotyczy, przypomniała go sobie, poznała na nowo i zapamiętała. Takie upowszechnienie społecznej świadomość etnologicznej ma ogromne znaczenie dla kultury regionu i tworzenia kodu kulturowego, tak potrzebnego następnym pokoleniom. Poza tym nie ma tu obowiązkowej w nich obecności. Uczestniczy w nich tylko ten, kto chce, komu sprawia to przyjemność, u kogo wynika to z jakiejś potrzeby serca.

Widać to na przykład w gwarze. Dawniej wyszydzana i tępiona przez ówczesny system oświatowy, teraz przeżywa renesans. Już nie trzeba i nie wolno się jej wstydzić. W ostatnich 20 latach nastąpiła tutaj ogromna zmiana w jej postrzeganiu. Mówię to z przekonaniem, gdyż mam za sobą, jako współorganizator, cztery konkursy gwary. Na Śląsku Cieszyńskim do dobrego tonu należy teraz, aby znać gwarę i umieć się nią posługiwać. Powszechną zazdrość budzi łatwość, z jaką niektórzy swobodnie przechodzą z gwary na język polski i odwrotnie. Na dorocznych zebraniach cieszyńskich organizacji społecznych, np. Macierzy Ziemi Cieszyńskiej, osoby z tytułami profesorskimi dumne są, że są stela i że mogą mówić po naszymu. To samo dzieje się ze strojem śląskim (mam taki własny, tzw. wałaski, i szczycę się nim). Dawniej wykpiwany, karczowany z życia publicznego i sprowadzony do cepeliady, nagle stał się on czymś pożądanym, powiedziałbym - szpanerskim, w bardzo dobrym tego słowa znaczeniu. Garnitur czy modną suknię może mieć każdy, natomiast męski czy kobiecy strój już nie. Nie jest to łatwe ze względu na oryginalne materiały, dodatki i krój. Nie na darmo święto śląskiego stroju organizowane w Cieszynie przyciąga tylu jego miłośników. Bo jak niestrudzenie podkreśla etnolog Małgorzata Kiereś: „Strój to nasze korzenie, pozostanie żywy, jeśli wspólnie będziemy pokazywać jego wartość”.

Co więc z tymi naszymi skoczowskimi tradycjami? Są, żyją i ogromnie wzbogacają duchowe przeżywanie na przykład świąt wielkanocnych oraz życie kulturalne regionu. Są solą naszej ziemi. Wzmacniają też więzi międzyludzkie i może dlatego obserwuje się obecnie odradzanie się wielu regionalnych zwyczajów i obrzędów. Bardzo dużo dobrego na tym polu robią media. Jak bez nich wyglądałby choćby skoczowski pochód z Judoszym? Dla wielu skoczowian pozostałby tylko jakimś lokalnym, trochę wstydliwym dziwactwem, a nie wartością, która stanowi o nas samych i naszej tożsamości. Kiedy pierwszy raz pokazano ten obrzęd w telewizji, sporo miejscowych zaraz zmieniło do niego nastawienie. Stał się nagle cenny, bo okazał się taki nasz, skoczowski, wyjątkowy!

***
Powyższy artykuł wyraża osobiste poglądy jego autora. W dziale Opinie Gazetycodziennej.pl prezentujemy różne stanowiska na tematy społeczne, gospodarcze, polityczne, kulturalne, religijne i sportowe Śląska Cieszyńskiego ludzi różnych opcji, wyznań, zainteresowań... Zapraszamy chętnych do przesyłania nam felietonów, dzielenia się z nami swoimi spostrzeżeniami oraz bieżącego komentowania artykułów.