Polacy chcą Olzy a nie Olše

Olza po polskiej stronie i Olše po czeskiej – tak oficjalnie nazywa się rzeka przepływającą przez Cieszyn. Nazwa Olše to ostatni relikt komunizmu. Wprowadzono ją w 1961 roku przez władze Czechosłowacji, które skutecznie realizowały program usuwania z czeskiego nazewnictwa geograficznego polskich wyrażeń. Dlatego zaolziacy od lat namawiają władze Czech do przyjęcia polskiej nazwy. Teraz apel ponowili. Jak już pisaliśmy, podczas 10. Zgromadzenia Ogólnego Kongresu Polaków w RC, który w sobotę odbył się w Czeskim Cieszynie delegaci zjazdu zobowiązali radę Kongresu do „zdecydowanych działań na rzecz przywrócenia historycznego brzmienia nazwy rzeki Olzy".

Dyskusja na temat tego, czy Olza powinna nazywać się tak samo po obu stronach granicy trwa od wielu lat. Wywołał ją wójt Gródka na Zaolziu, Pavel Tomčala. Sprawą zainteresował prof. Jaroslava Valentę, nieżyjącego już czeskiego specjalistę z zakresu nazewnictwa, który przeprowadził mnóstwo badań, konsultował się z członkami Śląskiego Instytutu Muzeum Regionalnego, Uniwersytetu Śląskiego w Opawie oraz Uniwersytetu Masaryka w Brnie i ostatecznie uznał, że zmiana nazwy Olše na Olza jest uzasadniona nie tylko z historycznego punktu widzenia.

Czeską nazwę dla rzeki ustanowiła w 1961 roku Centralna Administracja Państwowa Geodezji i Kartografii. Cel był jeden – usunąć z czeskiego nazewnictwa geograficznego polskie wyrażenia. – Zmienili nam nazwę rzeki, jak by to był przystanek autobusowy – wspominał Zygmunt Stopa, prezes Zarządu Głównego Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w RC. Plan socjalistycznych władz nie do końca się jednak powiódł. Choć na wielu mapach znajdujemy Olše, to są też i takie, na których nadal funkcjonuje polska nazwa. Nawet sami Czesi nie do końca przepadają za określeniem Olše. – Mało kto tak mówi. To takie jakieś sztuczne – przekonuje Eva Brachaczkova, mieszkanka Czeskiego Cieszyna.

Historycy też przekonują, że Olza powinna się na nazywać po obu stronach granicy tak samo. „Funkcjonująca dzisiaj czeska nazwa, powszechnie uznawana, głównie poza śląskiem, a przede wszystkim w Pradze, za tradycyjną, w rzeczywistości wcale taką nie jest, bo istnieje dopiero od 40 lat i była wprowadzona w sposób dyrektywny. Dlatego wniosek o zmianę aktualnej urzędowej nazwy czeskiej rzeki Olše na Olza jest słuszny” – pisał prof. Jaroslav Valenta.

Co ciekawe, dyskusja o nazewnictwie rzeki przewijała się już w... XIX wieku. Później na łamach „Gwiazdki Cieszyńskiej” oraz innych śląskich periodyków spierały się na ten temat różne opcje. Jedni byli za Olzą, inni Olszą. W 1907 roku w „Zaraniu Śląskim” redaktor naczelny Ernest Farnik powołał się na opinie wybitnych polskich językoznawców, Kazimierza Nitscha i Jana Rozwadowskiego, którzy jednoznacznie opowiadali się za Olzą, twierdząc, iż nazwa wywodzi się z prasłowiańskiego Oliga – Olidza – Oldza – Olza (oznacza to wilgoć, ciecz, wodę). W późniejszych latach tezę tą poparł cieszyński historyk Franciszek Popiołek, przytaczając przykład pisma, w którym książę cieszyński zatwierdził w 1450 roku kupno Boguszowic i nabywcy, Mikołajowi z Trzanowic, nadał prawo łowienia ryb w rzece Olza („fluvium Olzam”). Z używaniem nazwy rzeki różnie w historii bywało. Różnice były nawet w czeskich słownikach. Jedni autorzy pisali Olza, inni Olše. Dualizm trwał także po II wojnie światowej.

Mimo, że kilkakrotnie w ostatnich latach wydawało się, że czeski rząd zgodzi się zająć problemem i przechrzcić Olše na Olzę, dotąd na mostach w Cieszynie widnieją stare napisy. Czy obecny apel Kongresu to zmieni?