Ewa Gołębiowska: Robimy mnóstwo dobrych i pożytecznych rzeczy

Już w najbliższy piątek, 1 lutego - 8. Urodziny Zamku Cieszyn, który prowokująco zachęca do udziału w wydarzeniu: "Lata lecą! Jesteśmy starsi, bardziej doświadczeni, ale czy mądrzejsi? Czy ósemka, jako symboliczny ząb mądrości, potwierdza dojrzałość? Czy dizajn pomaga zmieniać miasta i regiony? Może wciąż jest jedynie modą i snobizmem, a my, po prostu: dobrze się bawimy? Urodziny Zamku to dobry czas na ZIMNE konfrontacje i prowokacje!”. Skąd pomysł na właśnie taki opis?

Niestety, dizajn wciąż powszechnie kojarzy się z luksusowymi i mało potrzebnymi przedmiotami. Obawiam się nawet, że kultura "eventu" i "gadżetu" zaczyna dominować nie tylko w popularnych mediach, ale także w myśleniu samorządów, które szukają sposobów na przyciągnie uwagi mediów i szybki wzrost atrakcyjności... Stąd zaproszenie do konfrontacji dwóch postaw: mozolnego poprawiania codzienności oraz poszukiwania oryginalności i zabawy. A że zimne? Wciąż mamy odwagę zapraszania gości w środku zimy...

Czym tak naprawdę jest dizajn, który w Zamku Cieszyn jest propagowany?

W Zamku Cieszyn promujemy dizajn, który jest mniej widoczny, spektakularny, na pewno nie luksusowy. Projektowanie jest przydatne dla ludzi w różnym wieku, niezależnie od zasobności portfela, wykształcenia, sprawności fizycznej i poziomu intelektualnego. Na tym zależało nam od samego początku. W Zamku dizajn można oglądać głównie na wystawach, ale przecież za każdym tym projektem stoi konkretny człowiek i jego potrzeby. Projektant pracuje zawsze dla kogoś i ku czemuś. Chodzi nie tylko o dodatkowy zysk dla firmy, ale również lepsze usługi dla mieszkańców, czy pomoc dla osób wykluczonych społecznie, jak w przypadku marki WellDone Fundacji Być Razem. Moja krótka definicja dizajnu to: "jakość oparta na wiedzy", co oznacza, że praca projektanta wspólnie z klientem przynosi nową lepszą jakość, ale wynika z wiedzy, a nie jedynie intuicji, pomysłowości, kreatywności i nie dotyczy jedynie estetyki.

W 2011 roku Zamek Cieszyn otrzymał 700 tys. zł, dodatkowy milion złotych to środki pochodzące z projektów unijnych, do tego dochodzi dochód własny, który przekroczył 706 tys. zł. Na co właściwie przeznaczane są pieniądze z miejskiej dotacji?

Najwięcej z tej dotacji przeznaczamy na turystykę, w tym siedmiodniową obsługę w Wieży Piastowskiej i Informacji Turystycznej. W sezonie są to cztery osoby. Poza tym dotacja miasta, która wystarcza praktycznie na wynagrodzenia, zapewnia jeszcze tylko jeden etat dla rozwoju lokalnej przedsiębiorczości, już niecałe etaty na wsparcie rzemiosła i animację kulturalną. Pozostałe osoby to administracja i pracownicy techniczni. Dużo kosztuje utrzymanie wszystkich obiektów Zamku, "Granicy" i zabytków. To w końcu ponad 4 000 metrów kw., trzeba je wysprzątać, remontować, odśnieżać, pilnować, zapewnić warunki 15 najemcom. Na to musimy sami zarobić, głównie dzięki Wieży Piastowskiej i wynajmie biur. Niestety koszty stałe rosną, a z drugiej strony odczuwamy wszyscy kryzys, więc dochody maleją, bo jest mniej turystów. Część naszej załogi ma pracę dzięki projektom unijnym, co roku pomagają stażyści. W 2012 r. z Unii otrzymaliśmy 870 tys. zł. Od ośmiu lat utrzymujemy zasadę, aby środki miejskie przeznaczane były na działania w mieście, a środki unijne na to, co realizujemy dla całego województwa, przeciętnie jest to pięć projektów w ciągu roku.

Ceniony w Polsce, uznany w Europie, ale budzący kontrowersje w Cieszynie. Taki dla wielu jest Zamek Cieszyn.

Nie przekonamy tych, którzy nie chcą dać się przekonać. Opór wobec Zamku ciągle związany jest z niezrozumieniem, jak pożyteczny współcześnie jest projektant. Nie tylko w życiu gospodarczym, ale i społecznym. Fantastycznym paradoksem jest to, że mimo wszystko od 8 lat udaje nam się działać w tak niewielkim mieście i ciągle budzimy zainteresowanie ośrodków i osób z całej Europy. Naprawdę w Cieszynie udaje się robić rzeczy ważne nie tylko dla firm i samorządów, ale również samych mieszkańców. Mam żal do osób, które zabierają głos na forach i wytykają ile Zamek Cieszyn kosztuje, ale nie mówią o tym, co miasto ma w zamian już od samego początku. Bo układ był jednoznaczny. Miasto otrzymało 11 mln zł na wyremontowanie istniejących obiektów i wybudowanie od podstaw "oranżerii" do kompletnie nowych celów i funkcji. To nie były pieniądze na renowację zamków w małych miasteczkach, to były pieniądze płynące z funduszu PHARE na pobudzenie gospodarki, rozwój województwa zagrożonego wówczas mocno z powodu restrukturyzacji przemysłu ciężkiego. Zamek był tworzony jako ośrodek wspierający przedsiębiorczość, innowacyjne miejsce łączące dizajn, historię, tradycję, rzemiosło (wyjątkowo silne na tym obszarze) z gospodarką. Od samego początku było to jasne i dlatego w ogóle dostaliśmy te pieniądze, co wcale nie było takie oczywiste. Zamek Cieszyn jest lubianym i odwiedzanym miejscem, ale jest też miejscem inspirującym. Oczywiście jak każde nowa instytucja budzi wątpliwości i obawy, uważnie słuchamy osób wobec Zamku krytycznych, analizujemy ich postulaty, pomysły, co nie oznacza, że zgadzamy się z każdą krytyką. Nie zgodzimy się z tym, że Zamek nic nie robi dla Cieszyniaków. Robimy mnóstwo dobrych i pożytecznych rzeczy w wielu dziedzinach. Proszę przyjść, zobaczyć, porozmawiać, wysłuchać i wrócić. Wtedy zmienia się nastawienie. My jesteśmy cierpliwi. I robimy swoje.

Często wśród argumentów pojawia się również ten, że Cieszyn jest za mały, aby takie miejsce jak Zamek Cieszyn w nim funkcjonowało.

Problemem takich niewielkich miast jest przekonanie administracji i rządzących, że tutaj mieszkańcy nie muszą mieć tego, co najlepsze. W małych miastach nie mogą być realizowane projekty bardziej inspirujące i oryginalne. Kiedyś szanowany przeze mnie urzędnik powiedział mi, że "Cieszyn nie jest jeszcze na tym etapie, aby mieć inne, nowatorskie place zabaw". A co to znaczy inny i nowatorski? Zbliżony maksymalnie to oczekiwań dzieci i ich rodziców! Dlaczego nie możemy sięgać po najlepsze wzory, a zadowalamy się standardami? Urodziłam się tutaj i kocham to miasto, ale patrzę z bólem, że chcemy poprzestać na tym minimum. To było miasto budowane przez wiedeńskich architektów, to była perełka, tutaj był potencjał. Nie mieliśmy wówczas takich kompleksów i takiego przekonania, że Cieszyn nie musi. Drugie przekonanie jest takie, że Cieszyna na to nie stać. A często te projekty, które są inne, oryginalne, wsłuchane w potrzeby mieszkańców, są tańsze, niż projekty typowe, bo są "skrojone" na miarę.

Jednym z zadań Zamku Cieszyn jest wspieranie przedsiębiorczości. Jakimi sukcesami na tym polu może się on pochwalić?

Z jednej strony wspieramy i promujemy firmy, które już są na europejskim poziomie. Do nich należą: "Pracownia Sprzętu Alpinistycznego" Adama Małachowskiego, "FOPS" Oskara Knapika, "Infobox" Mirosława Jamroza. W całej Polsce podziwia się WellDone, pierwszą markę ekonomii społecznej zbudowaną na dizajnie. Dla tych innowacyjnych firm, poszukujących nie tylko kontaktów z projektantami, ale i jednostkami badawczo-rozwojowymi, działa Śląski Klaster Dizajnu.

W promocji, także międzynarodowej, bardzo pomaga konkurs "Śląska Rzecz". Z drugiej strony, ułatwiamy rozwój lokalnych firm, które zrzesza Klub Przedsiębiorcy. Dzięki temu mogą one ze sobą współpracować, a nie tylko konkurować. A sukces w biznesie w coraz większym stopniu zależy od tych miękkich umiejętności, czego uczymy w Klubie. W 2006 r., gdy powstał Klub, należało do niego 26 firm, obecnie jest ich prawie 70. Zainteresowanych prowadzeniem działalności gospodarczej zapraszamy na cykl "ABC Przedsiębiorczości", bezpłatny kurs dla Cieszyniaków, pomagający zdobyć przydatne na samym początku informacje i kontakty. Wręczyliśmy ponad 80 Paszportów Przedsiębiorcy młodym firmom, którym pomagaliśmy w powstaniu. Dzięki projektowi, który realizujemy m.in. z Politechniką Śląską, w 2012 i 2013 roku z bezpłatnych szkoleń dotyczących przedsiębiorczości skorzysta ponad 60 studentów, głównie etnologii i sztuki. Warto również przypomnieć II Transgraniczne Forum Przedsiębiorczości oraz pierwszą sesję Rady Miejskiej poświęconą przedsiębiorczości. Także dlatego, że pracujemy już nad kolejnym forum i sesją, nie organizujemy "eventów", pracujemy w dłuższej perspektywie. Czekamy na rozstrzygnięcie kolejnego konkursu na polsko-czeskie projekty. Mamy nadzieję, że uda się zwiększyć wsparcie dla firm działających na pograniczu.

Zamek Cieszyn przede jest wszystkim utożsamiany z dizajnem, ale zajmuje się także wspominaną przez panią opieką nad tradycyjnym rzemiosłem i ginącymi zawodami.

Mówimy o tym cały czas. I to nie tylko poprzez organizowanie wystaw, ale także bezpłatne warsztaty, dzięki czemu wiedzę bardzo wiekowych czy nawet nieżyjących już osób, udało się uchronić od zapomnienia. W ubiegłym roku pomogliśmy panu Jerzemu Wałdze otworzyć Izbę Cieszyńskich Mistrzów. Teraz czekamy na wyniki dwóch złożonych w 2012 roku projektów. Jeśli się uda, zyskamy środki na wyposażenie pracowni i zaprosimy na świetne, bezpłatne warsztaty tradycyjnego rzemiosła. Ale to, co robimy lokalnie, to nie tylko tradycja... W starostwie powiatowym pokazujemy wystawę na temat ułatwień dla osób niepełnosprawnych w przestrzeni publicznej oraz przyrządów, które umożliwiają bycie bardziej samodzielnym. Dzięki niej ludzie mogą dowiedzieć się o ścieżce dla niewidomych i niedowidzących w Muzeum Śląskim, o ścieżce zdrowia dla osób starszych w Ustroniu, czy o festiwalu w Ostrawie, który również wyszedł naprzeciw osobom niepełnosprawnym i starszym. Nie pokazujemy tylko dobrych przykładów z Helsinek, czy Londynu, ale też dobre przykłady lokalne. Bo to nie jest do końca tak, że nasza bogata tradycja i ciekawa historia uratuje miasto przed zejściem na obrzeża gospodarki i turystyki. Tu może być przydatny Zamek Cieszyn, który moim zdaniem jest miejscem całkowicie oryginalnym, wyprzedzającym różnorodną działalnością nawet nowo powstające ośrodki w znacznie większych miastach.

Jakie wyzwania stoją przed Zamkiem Cieszyn w tym roku?

Bardzo wyczekiwanym wydarzeniem będzie otwarcie palcu zabaw w Parku Kasztanowym, którego koncepcja powstała podczas społecznych konsultacji. Udało się stworzyć projekt, który jest bardziej "nasz". To dobrze, bo może większa liczba osób uwierzy, że Cieszyn stać na więcej. Mam nadzieję, że uda się wprowadzić nowe projekty graficzne rozkładów jazdy i postawić taki wzorcowy przystanek. To byłby pierwszy, dobry krok, ułatwiający życie pasażerom miejskiej komunikacji. Jednak najważniejszym wyzwaniem jest aby Cieszyn stał się bardziej dostępny. To trudne zadanie, bo jest miastem zabytkowym, zmiany muszą zyskać zgodę konserwatora zabytków. Dwukrotnie nie udało się nam znaleźć partnerów do projektów unijnych, bo ciągle szukamy tych środków z zewnątrz, aby móc zatrudnić najlepszych specjalistów. Dobrze byłoby podjąć się takiego zadania, bo większa dostępność przekłada się na zwiększenie dochodów z turystyki czy handlu. Od tego roku jesteśmy instytucją kultury prowadzoną przez miasto i samorząd wojewódzki. Z pewnością jest to krok w dobrym kierunku, ale także niewiadoma. Generalnie zapowiada się wyjątkowo pracowity rok. Oprócz lokalnych i regionalnych działań, przygotowujemy dużo wydarzeń za granicą. Już w kwietniu pokażemy Śląski Klaster Dizajnu na największym w świecie festiwalu dizajnu w Mediolanie. Wystawa najlepszych dyplomów jedzie do Pragi i Berlina. We wrześniu z pomocą Instytutu Adama Mickiewicza zaprezentujemy w Hamburgu silne polskie marki. Czy będą tam nasze lokalne firmy? Oczywiście! I z tego warto się cieszyć.