CO TYDZIYŃ PO NASZYMU: Szekuladowy zajónc i bioły murzin

Wczora mieli my Wielki Czwortek i pómału kóńczy sie uż czas Wielkigo Postu, co za tym idzie, przed nami Wielkanoc. Do niedowna eszcze był to czas zastanowiynio sie nad żywobycim, śmiercióm i Zmartwychwstanim Jezusa Chrystusa ale czy tak zóstło po dzisio? Zacznijmy łod poczóntku...

Czas postu w hańdownych rokach, obchodzóny był s wielkim namaszczynim. W całym jego okresie ludzie wstrzimywali sie od jedzynio miynsa,czy picio gorzołki. Gaździny łoblykały suknie w ćmawych barwach, a na dziedzinie ustoła muzyka i tańce. W łostatnióm niedziele (Palmowóm) przed Wielkim Tydniym, na mszy świynciło sie palmy. Srobióne były z gruszpónku, kucianek, złotego deszczu, gałónzek drzew owocowych, kiere sie uż aji dwa do trzóch tydni rychlij dowało do wody, coby dostaly kwicio. Takóm palme owiónzywano maszkami. Kie uż była poświyncóno, to dycki radowała sie wielkim szacunkiym. Ludzie wierzili, że dejmy na to, jak zjedzóm pore kotków z tych kucianek, to bydóm cały rok zdrowi. Palme stawiano w łoknie kie była burza, bo miała odganiać od chałpy błyskawice, a dym ze spolónej palmy - zły urok i lyczyć zwiyrze.

W Wielkim Tydniu, wszeccy dzierżeli post i kożdy sie staroł uż ciynżko nie robić. Dziecka miały zakozane harwosić na pyszczyskach i nie śmiały być spurne. Wtorek był dniym, kie kóńczyło sie uż porzóndki, wtedy też wierzili, że trzeja spolić wszecki śmieci coby ni mieć nieszczyńścio. W środe zaś zamiatali izbe, nejlepszy od pieca w stróne dźwiyrzi coby sie pozbyć z chałpy wszeckich możliwych chroboków. W Wielkim Tydniu ludzie też biylili ściany w chałpach coby godnie przijónć Zmartychwstałego Jezusa Chrystusa. W tym czasie, niekiere dziedziny obchodzóne były z Judoszym (słómiano kukła) kierymu towarzyszyły klekotki. Po taki szpacyrku po dziedzinie ,Judosza ściepowali s dachu chałpy abo wieży i na kóńcu zóstował spolóny.

We Wielki Czwortek zawiónzywano dzwóny na pynteł, kiere dziepro w Wielkóm Sobote, przi Rezurekcyji zóstowały odwiónzane. Wielki Czwortek był dlo wszeckich katolików w dziedzinie dniym Łostatnij Wieczerzi i wtedy był taki zwyk, że dziecka myły szłapy swoim ojcóm. Ludzie wierzili, że w nocy z Wielkiego Czwortku na Wielki Pióntek woda we wszeckich rzykach, zamiynio sie we wino abo, że mo moc uzdrowianio.

Wielki Pióntek to je dycki wielki świyto do wanielików, ale dlo katolików wóbec ni ma mniyjsze. W tyn dziyń katolicy łodwiedzali Grób Pański przi kierym dzierżeli wachte fajermóni,hawiyrze abo policajty. Ludzie wierzili, że Wielki Pióntek je dniym magicznym i skuli tego, w tyn dziyń pito po kieliszku tatarczówki, kiero miała chrónić przed bólym brzucha i inkszego choróbska. Miała óna też znaczyni symboliczne, bo była robióno z korzynia tataraku i w szmaku była moc gorsko, ganc jak żółć kieróm podowali do picio Jezusowi.

Wielko Sobota to czas warzynio i pieczynio na Wielkanoc. Gaździnki piyłkły murziny s boczkiym i wursztym a ku tymu kołocze i babki. W ty dziyń malowało sie też wajca. Wszecko to potym świyńcili w kościele, coby na drugi dziyń przi śniodaniu sie tym podzielić. Niedziela Wielkanocno to było najwiynksze świynto w kościele katolickim. Rano gaździny rychtowały łuroczyste śniodani, a dziecka chledały w zogródce zajónczka łod kierego dostowały drobne darki baji jaki lónty abo maszkety. Po tym sie szło do kościoła, a jak prziszli spadki to jedli świónteczny łobiod. Tego dnia ludzie dziwali sie na pogode i prugowali śnij wyplanetować jaki bydzie cały rok.

Poniedziałek Wielkanocny, to było dycki fajnacki świynto! Inaczyj nazywoł sie Śmiergust. Zaroz z rana pod chałpami w kierych miyszkały dziołchy, zbiyrali sie polywocy z sikowkami, wiadrami abo garcami s wodóm. Óni dycki polywali dziołchy w takim, kiere były na wydaniu. Kie by tako frelka nie zóstała poloto wodóm, ta dycki by sie wartko nie wydała. Takóm mokrom dziołche chłapcy suszyli karwaczami. W Śmiergust chodziły po chałpach dziołuszki z goiczkiym-moiczkiym przistrojónym bandlami i wydmuszkami, a przi tym śpiwały pod łoknami kożdej chałpy piekne piśniczki. Za to dostowały cosi, mało nie wiela, jakómsikej maszkete. Po Śmierguście we wtorek, był babski śmiergust i dycki wtedy dziołchy mógły wrócić chłapcóm to polywani.

Dzisiejsze Świynta sóm mało podobne do tych hańdownych. Niby schemat taki sóm ale uż inksi ludzie, możne eszcze nie wszeccy... Postu mało gdo przestrzego, a w mieście wszyndzi wiszóm chwolidła kaj jako muzyka bydzie. W Poście! Baby łoblykajóm sie do kościoła, jak na rewie mody i nie wszymnóm se, że przi Poście trza sie nad sobóm kapke rozwożać po co chodzóm do kościoła! Do łostatnigo klijynta kszefty bydóm łodewrzite, a ludzie kierzi w nich robióm dycki nie śmióm sie łodezwać, bo na półkach sóm uż pomalowane wajca, bioły murzin czy mocka maszket z erzacym w postrzodku. Potym sóm świynta, dlo nikierych siedzyni przed plaskatym pudłym abo kómputrym, zmias s familijóm. Dyć to yny świynta, dobre jedzyni, fajno zabawa kie dziecka sie wodóm polywajóm z plasikowych gwerów. Chledani darków łod zajónczka to je też fajno rzecz, bo zajónczek z szekulady i do sie zjeś, a darki mocka zaimawe. W dzisiejszych czasach zatracómy sie bez tradycji. Na nic ni ma czasu , to co miało znaczyni do naszych pra starzików, czyli Tajymnica Śmierci i Zmartwychwstanio Pańskigo zóstało prziklapniynte łuszami szekuladowego zajónca.

W tym Wielkim Tydniu życzym Wóm wszeckim: Błogosławiyństwa od Zmartwychwstałego Jezusa i mocka miłości i radości ze świyntowanio pospołu s familijóm.

Ewelina Szuścik