120 lat domu narodowego w Cieszynie

Historia budynku, w którym obecnie mieści się Cieszyński Ośrodek Kultury „Dom Narodowy” sięga 1496 roku, w którym książę Kazimierz II spowodował założenie nowego rynku w mieście. Jednak pierwsza wzmianka o nim pochodzi dopiero z 1646 roku. Obecny kształt budynek zyskał w latach 1867-1869, gdy został przebudowany przez Ignatza Eisnera według projektu Josefa Grossa. Natomiast myśl o założeniu Domu Narodowego pojawiła się dopiero pod koniec XIX wieku. Podjął ją w 1882 roku ksiądz Franciszek Michejda, ale jego inicjatywa zyskała realny kształt dopiero 18 czerwca 1887 roku, kiedy to powstało Towarzystwo Domu Narodowego, którego prezesem został Andrzej Cinciała. Głównym zadaniem towarzystwa było zbieranie funduszy na budowę Domu Narodowego. Zabiegi o pozyskanie środków finansowych na ten cel przyspieszyły dekadę później, gdy w całe przedsięwzięcie zaangażował się przedsiębiorca Franciszek Górniak. 11 sierpnia 1897 roku w imieniu Towarzystwa Domu Narodowego zakupił on na cieszyńskim rynku wysłużony hotel Marii i Franciszka Schreinzerów, mieszczący się pod numerem 12, opracował plany jego przebudowy, dostarczył bezinteresownie cegłę oraz zatrudnił na budowie robotników. Na ten rok datuje się również budowę sali widowiskowej w obecnej siedzibie COK-u.

Roboty budowlane i adaptacyjne Domu Narodowego rozpoczęto wiosną 1899 roku a ukończono w lipcu 1900 roku. Już wtedy czynne były restauracja i kawiarnia. Jesienią 1900 roku towarzystwa narodowe rozpoczęły zajmowanie przydzielonych im lokali. Uroczyste otwarcie budynku, pierwotnie nazwanego Domem Polskim, nastąpiło 20 stycznia 1901 roku. Po oficjalnej inauguracji Dom Polski w pełni włączył się w życie społeczności na Śląsku Cieszyńskim. Na parterze mieściły się restauracja, kawiarnia, sklep spożywczy i papierniczy. Nieco później działał tam również złotnik i zegarmistrz. Lokale gastronomiczne stanowiły zaplecze dla spotkań, narad, konferencji i innych wydarzeń. Miejsce to stało się ośrodkiem polskiego życia towarzyskiego i kulturalnego w Cieszynie, a w budynku swoją siedzibę znalazły polskie instytucje i stowarzyszenia kulturalne, oświatowe i gospodarcze. Wśród nich były między innymi: Wydział Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze (pierwsze towarzystwo naukowe na Śląsku Cieszyńskim), Macierz Szkolna dla Księstwa Cieszyńskiego, Czytelnia Ludowa, Towarzystwo Oszczędności i Zaliczek, Towarzystwo Rolnicze i inne. Działał tutaj również ludowy teatr amatorski.

Dom Polski był siedzibą powstałej 19 października 1918 roku Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego, pierwszego polskiego organu władzy terenowej. Na czele Rady stali ksiądz Józef Londzin, doktor Jan Michejda i Tadeusz Reger. Po odzyskaniu niepodległości Dom Narodowy skoncentrował się na działalności kulturalno-oświatowej, czyli wszelkich przedsięwzięciach w sferze szeroko rozumianej kultury łączącej w sobie również oświatę, wychowanie i rozrywkę. Działalność to była nastawiona na propagowanie określonych wartości ideowo-kulturalnych. Dom Narodowy był jednym z głównych ośrodków kulturalnych naszego regionu i oparciem dla wielu polskich instytucji, organizacji i stowarzyszeń. Mieściły się tutaj również stylowa restauracja i kilka sklepów.

W okresie międzywojennym Dom Polski zmienił nazwę na Dom Narodowy. Rozwijana w tym okresie działalność kulturalno-oświatowa zmierzała do silniejszego zespolenia Ziemi Cieszyńskiej z resztą kraju. Wraz z nowymi warunkami politycznymi, pojawiły się również możliwości szerszego niż dotychczas popularyzowania regionu, nauki, osiągnięć cywilizacyjnych i kultury polskiej. W 1919 roku z inicjatywy Macierzy Szkolnej w budynku uruchomiono trzecie w mieście kino u nazwie „Ornak”, przemianowane następnie na Kino „Piast”. Wśród form o charakterze artystycznym dominowały przedstawienia teatralne. Wśród cieszyńskiej publiczności największą popularnością cieszył się repertuar komediowo-wodewilowy ale widzowie gustowali także w repertuarze dramatycznym. Na scenie sali widowiskowej występowały teatry profesjonalne, jak i grupy amatorskie.

W tym okresie w Domu Narodowym odbywały się liczne koncerty, recitale i występy muzyczne, a także wieczorki i zabawy taneczne, sylwestrowe i karnawałowe. W tamtym okresie bywanie na imprezach organizowanych w Domu Narodowym było nie tylko w dobrym tonie, ale również podkreślało przynależność narodową i poczucie polskości uczestników tych wydarzeń. Do bogatej oferty Domu Narodowego tamtych lat wchodziły także interesujące wykłady, odczyty i prelekcje wygłaszane przez uznanych profesorów oraz ciekawe wystawy. Wielokierunkowa i urozmaicona działalność kulturalno-oświatowa Domu Narodowego walnie przyczyniła się do ugruntowania tożsamości narodowej, poszerzenia horyzontów myślowych oraz rozbudzenia potrzeb społecznych i kulturalnych miejscowej ludności. To wszystko brutalnie przerwał wybuch II wojny światowej, który spowodował, że Dom Narodowy został zamknięty i na wiele lat przestał pełnić swoje funkcje.

W trakcie wojny budynek Domu Narodowego został zajęty przez Niemiecki Front Pracy (Deutsche Arbeitsfront). Wzywano również do niego mieszkańców, w celu podpisywania tzw. volkslist. Po zakończeniu wojennej zawieruchy budynek zajęła utworzona samorzutnie Polska Milicja Obywatelska. Miało to miejsce 3 maja 1945 roku, ale po kilku dniach formacja została rozbrojona przez oddziały Milicji Obywatelskiej i Urzędu Bezpieczeństwa z Katowic. Przez kolejne lata władze lokalne i działacze kultury starali się odzyskać Dom Narodowy dla celów kulturalnych i taka szansa nadarzyła się w 1949 roku, po tym jak MO przeniosła się do budynku przy Placu Wolności 3, jednak ich miejsce zajęły miejskie i powiatowe władze Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Warto dodać, że Dom Narodowy po 1945 roku próbowali reaktywować członkowie Towarzystwa Domu Narodowego, jednak ich działania zakończyły się fiaskiem. 10 kwietnia 1954 roku w sądzie powiatowym dokonano likwidacji majątku Domu Narodowego na rzecz Skarbu Państwa.

W wyniku wydarzeń Polskiego Października 1956 r. pojawiła się możliwość przywrócenia budynkowi Domu Narodowego jego pierwotnej funkcji. 11 października tego roku w Hotelu Pod Jeleniem zebrał się sejmik cieszyńskich działaczy kultury. Jednym z formułowanych postulatów przez jego uczestników było przekazanie kamienicy przy Rynku 12 na potrzeby działalności kulturalnej. W efekcie zabiegów lokalnych działaczy kultury i Miejskiej Rady Narodowej, budynek został przejęty przez gminę i odzyskał swoją funkcję sprzed wojny. Pod zmienioną nazwą, już jako Miejski Dom Kultury wznowił swoją działalność kulturalną. W 1958 roku część budynku zajął Klub Spółdzielców, który od 1959 roku prowadził w nim klubo-kawiarnię i czytelnię czasopism „Nasz Kącik”, będąc zarazem współlokatorem MDK.

Po przemianach politycznych w 1989 roku pojawił się pomysł, by przywrócić nawiązującą do tradycji nazwę Dom Narodowy. Z inicjatywy Jerzego Hermy od 1 stycznia 1990 roku Cieszyńskie Centrum Kultury uzyskało dodatkowy człon w nazwie i od tego momentu nazywało się Cieszyńskie Centrum Kultury – Dom Narodowy. Z kolei od 1992 roku obowiązuje obecna nazwa – Cieszyński Ośrodek Kultury „Dom Narodowy”. Lata 90. były bardzo owocne dla rozwoju działalności kulturalnej w Cieszynie. W tym okresie zapoczątkowano organizację imprez, które odbywają się po dziś dzień. Mowa tutaj m.in. o Święcie Trzech Braci, Dekadzie Muzyki Organowej, Chóralnej i Kameralnej czy Cieszyńskiej Jesieni Jazzowej (obecnie Cieszyński Festiwal Jazzowy).

Ostatnie dwie dekady działalności COK opierają się na realizowaniu misji upowszechniania kultury – edukacji kulturalnej oraz organizacji imprez i warsztatów. Obecnie jest to jedna z najprężniej działających instytucji kulturalnych w regionie. Jest instytucją nowoczesną, nie bojącą się nowych wyzwań. Cieszyński Ośrodek Kultury rocznie proponuje szeroką ofertę zajęć popołudniowych: plastycznych, muzycznych i tanecznych oraz wydarzeń kulturalnych: Święto Trzech Braci, Wakacyjne Kadry, Międzynarodowa Dekada Muzyki Organowej, Chóralnej i Kameralnej, Targi Staroci, Cieszyński Festiwal Jazzowy, Dni Kultury Żydowskiej i wiele innych. Podejmuje się organizacji nowych i wartościowych wydarzeń, takich jak: Jarmark św. Mikołaja czy Cieszyński Przekładaniec. Ostatnie lata pozwoliły na jeszcze większe zdynamizowanie rozwoju działalności kulturalnej ośrodka. W ramach projektu „Kaj indzi, inakszy - u nas po naszymu” wnętrze Domu Narodowego zyskało nowy blask. Nastąpił generalny remont pomieszczeń, w tym sali widowiskowej oraz pracowni warsztatowych. Ponadto na parterze budynku powstały dwie galerie wystawiennicze – Miejska Galeria Sztuki Współczesnej 12 i Galeria Ceglana a na jego drugim piętrze mieści się Centrum Folkloru Śląska Cieszyńskiego, w którym oprócz wystaw czasowych, związanych z kulturą naszego regionu, odbywają się warsztaty i spotkania poświęcone tradycji Śląska Cieszyńskiego.

Niestety jubileusz 120-lecia Domu Narodowego przyszło nam świętować w pandemicznej rzeczywistości, przenoszącej sporą część działalności ośrodka do sieci. Wiele planów i wydarzeń nie może się odbywać w tradycyjny sposób, ograniczona jest również organizacja zajęć popołudniowych licznych sekcji, jakie w swoich progach gości instytucja. Pozostaje nadzieja, na jak najszybszy powrót do normalności i spotkanie z mieszkańcami miasta, bez których Dom Narodowy to tylko puste mury...