W pogoni za brunatnym jeleniem: Cieszyński Pomnik Niepodległości

Cieszyński Pomnik Niepodległości składa się z wysokiego na jakieś dwa i pół metra postumentu oraz wyciosanego prawdopodobnie w granicie lądującego orła o nienaturalnie małej rozpiętości skrzydeł. Ten orzeł - jako ptak symboliczny - nie jest, niestety, biały, lecz ciemnoszary, a przy pochmurnej pogodzie niemal czarny, co nie budzi przyjemnych skojarzeń. Może właśnie dlatego znajdujący się po drugiej stronie ulicy, na skwerze przed LO im. Osuchowskiego, pomnik Pawła Stalmacha nie jest skierowany twarzą w jego stronę, lecz w stronę Olzy i granicy z Czechami. Paweł Stalmach nie obserwuje lądowania ciemnopiórego orła na postument wciśnięty w kąt za żywopłotem przed budynkiem LO im. Kopernika.

Ta lokalizacja Pomnika Niepodległości wydawała mi się niefortunna od jego tam postawienia w 1988 roku. A zatem pomnik powstał - zdaje się, staraniem Macierzy Ziemi Cieszyńskiej - w przedostatnim roku istnienia PRL-u, kiedy już można było oficjalnie wspominać 11 listopada 1918 roku jako święto odzyskania przez Polskę niepodległej państwowości. Historia powstania tego pomnika nie jest więc zapewne heroiczna, bo za komuny działacze Macierzy nie należeli do opozycji, w 1980 roku nie zapisali się gremialnie do Solidarności, a po stanie wojennym przyklaskiwali PZPR-owi, żeby zachować stan posiadania. W 1988 roku postawienie tego pomnika raczej nie obeszło się bez zgody towarzyszy z miejscowego komitetu PZPR, który miał siedzibę w budynku obecnego Powiatowego Urzędu Pracy. I może właśnie dlatego, że wtedy oficjalne świętowanie niepodległości jeszcze reglamentowali komuniści, stanął on w tak niedogodnym miejscu, gdzie nie ma właściwej przestrzeni i warunków do odpowiedniej patriotycznej celebry. Na tyle bowiem pozwoliły ówczesne, komunistyczne jeszcze władze.

Przechodziłem nieopodal tego pomnika już chyba z tysiąc razy, ale dopiero w tym roku, w popołudniowych godzinach Święta Niepodległości, przeczytałem napis wyryty na tablicy przytwierdzonej do jego postumentu: Tym, którzy w 1918 roku, po sześciu wiekach oderwania od Macierzy, przywrócili Ziemię Cieszyńską Polsce. Zdumiało mnie to zdanie. Zawiera ono bowiem dwa fałszywe twierdzenia historyczne oraz jeden błąd logiczny. Według budowniczych tego pomnika w 1918 roku Śląsk Cieszyński wrócił do Polski nie po stu dwudziestu trzech latach zaborów, lecz po sześciu wiekach. Czy to rzeczywiście było przywrócenie? A jeżeli już to właściwie po sześciu wiekach czego? Niewoli? Raczej nie. Nie niewoli, lecz własnego odrębnego bytu jako Księstwa Cieszyńskiego, które nie należało do Królestwa Polskiego, lecz najpierw było lennem czeskim, a potem wchodziło w skład monarchii habsburskiej. A Franza Josepha, swojego cysorza, cieszyniocy przecież witali u siebie entuzjastycznie i do dzisiaj wspominają go z rozrzewnieniem.

Sześćset lat temu, czyli w średniowieczu, Cieszyn też nie przynależał do Polski, więc nie mógł się od niej oderwać. Jeżeli już do czegoś przynależał, to do Śląska, a Księstwo Cieszyńskie pod rządami księcia Przemysława Noszaka, wybitnego dyplomaty cesarza Karola IV, odgrywało ważną rolę w Europie. Trzeba też pamiętać, że w 1918 roku powstała Rada Narodowa dla Księstwa Cieszyńskiego, a nie dla Ziemi Cieszyńskiej. Wykuty na pomniku termin Ziemia Cieszyńska nie ma charakteru historycznego czy geograficznego, lecz jest wytrychem ideologicznym, który powstał po to, aby wyprzeć z potocznej świadomości historyczny termin Księstwo Cieszyńskie, zamglić tożsamość śląską, która w Polsce kojarzona była jako coś obcego, a także zatuszować to, że więcej niż połowa Śląska Cieszyńskiego została przyznana przez zwycięskie mocarstwa sprzymierzone Czechosłowacji. Właściwie nie wiadomo, co to jest Ziemia Cieszyńska, ale nazwa utrwaliła się dzięki takim tworom nazewniczym jak "Głos Ziemi Cieszyńskiej” czy "Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Cieszyńskiej”. Czemuż to lokalnego tygodnika nie nazwano "Głos Śląska Cieszyńskiego”? Obie nazwy utworzono jakby według tego samego strychulca nazewniczego w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku, czyli właściwie w okresie stalinowskim.

I właśnie ta niehistoryczna i niegeograficzna nazwa pojawia się na cieszyńskim Pomniku Niepodległości wystawionym w przedostatnim roku PRL-u. Jest to termin wygodny, bezpieczny, ale nieprawdziwy, bo jednak Śląsk Cieszyński - cały Śląsk Cieszyński! - nie został Polsce przywrócony. W sensie administracyjnym, państwowym i politycznym (cały czy niecały) nie mógł być bowiem przywrócony do czegoś, do czego nigdy nie należał. Co więcej, słowo "przywrócony” jest tu nie na miejscu i służy tylko propagandystycznemu fałszowaniu historii. W dodatku to zdanie, które od 1988 roku nikogo w Cieszynie nie razi i nie kole w oczy, zawiera jeszcze błąd logiczny. Mówi ono bowiem o tym, że od Macierzy przez sześć wieków oderwani byli ci, którzy Śląsk Cieszyński w 1918 roku do Polski "przywrócili”! A przecież nikt nie był tak bardzo związany z Macierzą - cokolwiek polskiego by to miało znaczyć - jak właśnie oni.

No i właśnie pod takim tekstem cieszyńscy notable, posłowie i nie wiedzieć jakie jeszcze inne VIP-y składają wieńce i kwiaty w wolnej Polsce już od dwudziestu pięciu lat. Przygrywa im orkiestra dęta, werblista gra tremolo, poczty sztandarowe wznoszą sztandary, a przedtem nieletnie mażoretki w kusych kolorowych kostiumach dziarsko tupią nóżkami.

Taki Pomnik Niepodległości należałoby rozebrać i szybko o nim zapomnieć. Tym bardziej, że od 2008 roku znowu stoi w Cieszynie Pomnik Ku Czci Legionistów Śląskich Poległych za Polskę.