Co tydzień po naszymu: Odmiana rzeczowników chłapiec i dziełucha

Frelka, freliczka to je dziołucha s miasta, kiero kiejsi nosiła oblyczki, jaki nosiły paniczki w mieście. Na Cieszyńskij Ziymi było tak, że aji Cieszynioczki nosiły wałaski szaty, tak jako ty kiere miyszkały na dziedzinie. Bogatsze dziołuchy, frelki miały ty szaty bogatsze - było w nim wiyncyj lańcuszków, hoczków, a żywotek był bogatszy - mioł wiyncyj złotych nici. Szło poznać po szatach wiela paniczka mo grejcarów. Niży jako ciekawostkym mocie opis, jako sie kiejsi paniczki a frelki oblykały. Eszcze sto roków tymu paniczki na cieszyńskim sie pyrczyły w paradne lónty. Ty oblyczki sie nazywały strój wałaski. Tyn strój był paradny i bogaty. We świynta oblykały sie tak aji bogate paniczki – baby od profesorów, abo sklepikorzi. Potym nieskorzi w taki paradne lónty sie zaczły strojić aji bogate Gorolki s Wisły i Jabłónkowa. Chłopski strój nigdy nie był taki paradny jak babski.
Jak dziołuszka była mało, to dostowała koszule s rynkowami pozaginanymi nad łokciami i ajnfachowóm sukiynke na posku. We włosach miała czyrwiónóm maszke. Aji jak gospodorze byli bogaci, to małe dziołuszki były tak pooblykane. W lecie góniły boskym, a na zime miały bótki – trzewiki i póńczoszki s wełny. Jak dziołuszka kapke podrosła, to dostała piyrszóm sukiynke s niskim gorsetym. Jak dziołuszki miały po dziesiyńć roków, to uż miały oblyczki podobne do dziołuch na wydaniu. Wydanóm babe od swobodnej dziołuchy szło poznać po czepku. Wydano go nosiła, a swobodno ni. Były eszcze zowitki – dziołuchy, kiere miały dziecko, ale nie były wydane. Swobodne dziołuchy chodziły s gołóm głowóm i miały dycki splecióny warkocz, w nim miały biołóm sznórke i bandle. Jak dziołucha szła do kojścioła przi świncie to dowała se wiónek na głowe s polnych kwiotków. Zowitki miały swinióne włosy ze zadku głowy, coby wszyjscy wiedzieli, że to je panna s dzieckiym. Dziołuchy, kiere uż były na wydaniu i chciały mieć Galana, pyrczyły sie, coby sie podobać chłapcóm. Każdo dziołucha musiała umieć heklować, uczyła jóm tego starka, abo Mama. Heklowała piyrsze na koszulach, fortuszkach i sznuptychlach. Pieknie wystrojóno była dycki każdo młoducha. Hań downij młoducha na głowie miała złoty wiyniec, potym myrtowy wiónek przistrojóny biołymi kwiotkami. Drużki miały na głowach strzybne koróny. Suknia młoduchy była uszyto s najlepszych szmot i miała rostomajte biołe dodatki. Paradne oblyczki gaździnej sie składały s: czepca, szatki, kabotka, sukni s żywotkiym, fortucha, szpencera, hacki, nogawiczek i trzewików. Dziołucha sie stowała wydanóm babóm dziepro po oczepinach. Starościno brała dziołuche do kumory, óna beczała, a potym siodłała na stołku. Przi oczepinach mógły być yny wydane baby – żodyn wiyncyj. Baby ściepowały młodusze wiónek, spinały włosy, a jak miała długi abo bujne, to sie ji ty włosy ostrzigowało. Potym sie ji oblykało czepiec na głowe, na kiery sie dowało szatke zwiónzanóm na pidło – tak, coby włosy były swiónzane na potylicy. Czepiec to był korónkowy czepek uszyty s płóciynnej hadry i wyszywany biołóm nicióm. Skłodoł sie s czepka i naczółka – korónkowego brzegu, kierego nie zakrywała chustka. Wszyjstko musiało być biolućki i czyste, tóż każdo gaździno musiała to fórt prać, ale miała na forot wiyncyj czepków, coby dycki mieć jakisi czyste. Każdy czepiec był inkszy. Każdo wydano baba se kupowała czepce dziepro po wiesielu, bo sie prawiło, że jak przed wiesielym jako baba se nakupi czepców, to bydzie mieć kupa dziecek. Każdo baba na cieszyńskim miała Wałaszke s ciasnochóm – takóm spodnióm babskóm koszule. Ciasnocha sie skłodała z ciasnego stanika srobiónego s ćwilichu. Ćwilich to była tako płócianno hadra dómowej roboty, s kierej sie robiło oblyczki, lónty, boci i aji obrusy. Dolnio czynść ciasnochy sie skłodała s grubego płótna – drelichu. Wszyjstko to było słónczóne do kupy ramiónczkiym. Na ciasnoche sie oblykało kabotek. Kabotek to była tako krótko koszula do pasa s wybielónego płótna s kraglym heklowanym czornóm, abo czyrwiónóm nicióm i s lemieszkami. Pod karkiym kabotek sie zapinało na hoczek i babke, abo spinało strzybnym szpyndlikiym. Barży paradne kabotki to były szutki i koszutki. Na kabotek sie oblykało suknie, kiero sie skłodała s dwóch zeszytych czynści – żywotka i spodka. Żywotek to był taki gorset s aksamitu na ramiónczkach, a spodek był pomarszczóny, siyngoł do kolan, abo do kostek. Spodek był s kraja obszyty galónkóm – takóm szyrokóm sznurkóm. W takich sukniach chodziły baby wydane, a żywotek młodych dziołuch nie był taki paradny, były na nim powyszywane kwiotki. Żywotek i spodek dycki musiały ku sobie pasować kolorami. Na spodek trzeja było piyńć, szejść metrów materiału s bawełny i lnu. Tyn materiał mioł kolor czorny, czyrwióny, abo ryszawy. Tam kaj przichodziuł fortuch wszywali łacniejszy materiał , bo go nie było widać. Taki materiał sie pruło ze starych sukni i nazywało sie to ladaco. Żywotki, kiere miały w postrzodku kartón, były przeważnie wiśniowe. Ozdobiało sie ich złotymi sznórkami, a czorne strzybnymi galónami. Taki żywotki i spodki przechodziły s Matki na cere, tóż każdo paniczka se swój żywotek ozdobiała jako chciała. Pod ladaco sie wszywało kapse, szło do ni wrazić sznuptychle, abo grejcary. Pod spodek paniczki se oblykały płóciynne halki s ciynkigo ćwilichu. Kraj takij halki sie wyszywało. Oblykało sie to tymu, coby paniczki wyglóndały jak prowdziwe gaździnki. Fortuch był płóciynny i wónski, farbowany na modro – modrziniec, abo paradny adamaszkowy. Fortuch był tak długi jak spodek. Młoducha miała fortuch s biołego, jedwabnego materiału. W pasie nosiła przeposke – kolorowóm szyrokóm sznórke, zwiónzanóm na maszke. Bogate gaździny nosiły strzybne pasy s lańcuszkami, ale nosiły tez przeposke coby sie nie niszczuł tyn drogi pas. Biydniejsze gaździny zamiast pasa miały yny przeposke. W zimie paniczki nosiły ćmawóm wełnianóm hacke, kieróm sie oblykało na pleca. Nosiło sie jóm na parade aji w lecie. Jak kaj szły w zimie to oblykały szpencer. To był taki ciepły watowy, szyroki mantel z szyrokimi rynkowami. Siyngoł do pasa, szyło sie go s czornego, abo wiśniowego materiału i spinało strzybnóm sprzónczkóm. Na kożdo baby nosiły łacniejsze i ajnfachowe jupki. Hań downij wydane paniczki nosiły kożuch s barana, kiery siyngoł aż po kolana. Farbowało sie ich na żółto i obszywało sie ich czyrwiónóm, wełnianóm nicióm. Na nogi sie oblykało czyrwióne nogawiczki, kiere były długi aji na dwa metry. To były taki wełniane póńczochy, kiere miały fałdy od kostek aż po kolana. Na nogach nosiły biołe fusekle s owczej wełny – kopytka i lekki, płytki bótki szyte s jednego kónska skóry – kiyrpce. Potym nieskorzi szło uż kupić czorne trzewiki ozdobióne modróm maszkóm. Zaczło sie też oblykać biołe, gładki póńczochy. Była też wtedy moda na brynelki – czorne sznurowane bótki. Paniczki sie strojiły też strzybnymi ozdobami. Blyszczały sie kulate, abo sercowate szpyndliki, kierymi sie zapinało pod karkiym kabotek. Z przodku sie nosiło lańcuszki, kiere sie spinało ze strzybnymi różami. Były też hoczki, kierych mógło być aji dwanoście. Nosiło sie też klamry i strzybne pasy cieszyński, do kierych sie wpinało trzepotki – taki małe lańcuszki. Taki paradne ozdoby robili złotnicy ze Skoczowa, Cieszyna i Jabłónkowa. Starsze paniczki miały oblyczki barży ćmawe i czorne. Spodek też był stateczniejszy i był aż do kostek. Po 1900 roku aji młode dziołuchy zaczły nosić długi spodki.
Jak umrziła młodo nie wydano dziołucha, to jóm dowali do trówły w oblyczkach młoduchy. Jak umrziła starszo paniczka, to sie jóm też tak oblykało, bo chciały leżeć w trówle w paradnych oblyczkach tych s wiesielo. Na pogrzeby młodych przichodzili jejich rówieśnicy w jasnych oblyczkach, a starsze paniczki nosiły przez szejść tydni czorne lónty, jak miały pokore. Musiały nosić czorne halki, czornóm jakle, chustke, fortuch i czorny spodek s czornóm galónkóm. Na cieszyńskim paniczki s miasta i na dziedzinach miały taki same oblyczki, yny ty na dziedzinie nosiły go długszy, eszcze aji po wojnie. Dzisio tak sie oblykajóm paniczki s zespołów regiónalnych, jak je jaki wielki świynto w kojściele, abo dożynkach. Po chałupach sóm eszcze stare wałaszki po starkach.
Strój Gorolek był kapke inakszy. Na kożdo w lecie Gorolki nosiły ciasnoche bez rynkowów. Był óna podobno do długigo miecha na ramiónczkach. Ciasnocha miała czynść górnóm – stónek i dolnióm – spodek. Ciasnoche dzierżało ramiónczko – sznórka płóciynno, kiero szła przez pleca. Dolnio czynść oblyczki to były dwie zoposki. Ze zadku Gorolki oblykały czorny fortuch uszyty ze szejściu, abo siedmiu szerzin. Z przodku nosiły fortuch szyty s ciynkigo płótna. Hań downij tyn fortuch był bioły, a potym sie go szyło s modrego materiału. Ty fortuchy sie nazywały modrzińce. Na ciasnoche oblykały kabotek, uszyty s ciynkigo biołego płótna. Kabotek był pomarszczóny i wszyty w kragiel – obujek. Rynkowy siyngały do łokci i sóm drobno pomarszczóne i zakończone mankiecikiym - lymieczkiym. Kragle i mankiyciki były ozdobióne i haftowane haftym krziżykowym. Do roboty na polu oblykały na głowe ciynkóm płóciynnóm chustke. Oblyczki Świóntecznej były szyte s lepszych materiałów. Na nogi sie oblykało nogawiczki, kiere sie układało w fałdy. Nogawiczki były długi na dwa metry i były srobióne s czyrwiónej wełny. Siyngały aż po kolana. Na nogi oblykało sie eszcze biołe kopytka. Downij były ze sukna, a potym uż s biołej wełny s czyrwiónym wzorkiem – wyrszczkiym. Na nich sie obuwało kiyrpce s owiynzij brónzowej, abo żółtej skóry. Wydane paniczki oblykały na głowe czepce s koronkom z przodku. Na czepiec oblykały szatki, w lecie biołe, a w zimie czorne. Hań downij na czepiec oblykało sie chustke s biołego sztywnego płótna i ozdobóm krziżykowóm. Wiónzało sie jóm ze zadku głowy i Wiónzało sznurkóm. Młode Gorolki nie nosiły nic na głowie. Downij ani w zimie nie nosiły chustki. Włosy czosały gładko i plytły warkocz a na min wiónzały sznórke na maszke. Na plecach nosiły łochtusze – wielkóm płachte s płótna drelichowego, abo obrus ćwilichowy. Ty płachty sie wiónzało na piersiach na dwa bindle. Młode dziołuchy miały warkocz puszczóny na łochtuszy. W zimie baby se oblykały krótki kożuszki, a na nich obrus. Dziołuchy, kiere miały yny kożuch nosiły pod nim warkocz. We świynta Gorolki sie oblykały inakszy niż na kożdo. Młoducha miała na głowie woskowy wiónek s perłami w postrzodku. Kóńce wiónka owijało sie ze zadku głowy naokoło czopu s włosów. Drużki miały na głowie wiónki s czyrwiónych kwiotków. Zowitki, jak sie wydowały, to ni mógły mieć na głowie wiónka, musiały mieć włosy swinióne ze zadku. Starsze gaździny szły na wiesieli w białych szatkach na spuszcz, s rogami spuszczónymi na pleca. Wdowy, kiere sie po drugi wydowały musiały ijść do ślubu w czepcu. Wiesielniczki miały warkocze splecione w szejść, aji w osiym wójek, a na kożdo we trzi. Śpiywały se przi tymu tak: „Wy moja Mamulko splyćcie mie w siedym, Bo mi sie spodoboł na Istebnym jedyn”. Gorolki sie pyrczyły yny we świynta i na wiesieli. Jak umrziła starka, abo starszo paniczka, to sie jóm oblykało w ciasnoche, kabotek, czornóm zadnióm zoposke, modry fortuszek s koronkóm, abo cały czorny. Na głowie sie ji wiónzało czornóm chustke. Jak umrził młodo baba to sie ji wiónzało chustke jasnóm, bioło – czornóm. Małym dziołuszkóm dowali na głowe mertowe wiónki.