Polska lekcja w czeskiej szkole

O co uczniowie najczęściej pytają?
— Zanim rozpoczęliśmy wykłady, ciekawiło nas, co interesuje tych młodych ludzi. Źródłem naszych wniosków był Internet. Zaglądaliśmy na blogi uczniów czeskich szkół, czytaliśmy komentarze na forach różnych gazet czy regionalnych portalach internetowych. Okazuje się, że w czeskich szkołach najczęściej padają takie pytania: Dlaczego w Polsce nie ma dwujęzycznych napisów? Dlaczego Polacy z Zaolzia nie przeprowadzą się do Polski, skoro im się tu nie podoba? Dlaczego się nie przystosujemy? Spisałem około 30 takich pytań – moim zdaniem, jako historyka – na wskroś błędnych. Współczesnymi oczami nie można patrzeć na czasy minione. Należy raczej zapytać, czy oby przypadkiem Polacy tu nie żyli wcześniej, zanim powstała Republika Czeska. Trzeba mieć świadomość, kim jesteśmy i skąd się wywodzimy, i nie pozwolić, żeby problemy przeszłości rzutowały na naszą współczesność. Współżycie kultur polskiej, niemieckiej, czeskiej i żydowskiej na tym terenie rozwijało się już od samego założenia Księstwa Cieszyńskiego raczej poprawnie, a tych punktów spornych było tylko kilka. Nie pozwólmy, aby te krótkie okresy sporu zaważyły na naszej współczesności. Nawiązujmy do tych momentów, kiedy wzbogacaliśmy się nawzajem, kiedy te kultury „na styku” posiłkowały się nawzajem i rodziło się z tego coś fenomenalnego.

Czy w świadomości czeskiego społeczeństwa istnieje w ogóle pojęcie „Zaolzie”?
— Zaolzie stanowi problem dla Czechów i wcale się temu nie dziwię, bo dla nich, z punktu widzenia Pragi, jest to „przedolzie” i to budzi pewne kłopoty. Sądzę jednak, że z przyczyn praktycznych zacznie się kiedyś tego określenia używać w czeskiej historiografii. Łatwiej jest powiedzieć „Zaolzí” niż wyjaśniać, że jest to część byłego Księstwa Cieszyńskiego, niegdyś zamieszkała w większości przez Polaków, która po jego podziale w roku 1920 znalazła się po czeskiej stronie, a w 1938 po polskiej.

Jakie są te punkty w historii naszego regionu, o których czeska młodzież wie najmniej lub ma o nich błędne wyobrażenie?
— Rozpoczynam wykład od tego, że żyjemy w Republice Czeskiej, która składa się z trzech regionów: Czech, Morawy i Śląska. I tu jest dla niektórych pierwsze odkrycie, że Hawierzów, Bogumin czy Cieszyn leżą na Śląsku. Drugim wielkim odkryciem dla młodzieży jest fakt, że ziemia cieszyńska to nie jest taki przeciętny region, że od średniowiecza rozwijała się jako autonomiczna jednostka w ramach Księstwa Cieszyńskiego, rządził tu samodzielny książę, wprowadzał własne ustawy, pracował tu Sejm Ziemski. Mówię o tym, że Śląsk Cieszyński ma swe granice historyczne, i tu niektórzy są zaskoczeni, że Śląsk Cieszyński przez 600 lat był całością. Podaję nazwiska słynnych cieszynian, którzy zdobyli świat dzięki temu, że umieli posługiwać się więcej niż tylko jednym językiem. Przypominam też okres sporu czesko-polskiego z lat 1918-1920 i rok 1938. Tutaj zaczyna się dyskusja, bo nie wszyscy mogą się zgadzać z polską wykładnią dziejów, ale chodzi o to, żeby otwarcie pokazać pogląd polskiej strony.

Podkreśla się potrzebę edukowania czeskiej młodzieży, ale czy uczniowie polskich szkół mają wystarczającą wiedzę o historii Zaolzia?
— Tutaj też nie ma się czym chwalić, bo znajomość wiedzy regionalnej w szkołach polskich nie zawsze jest wystarczająca. Programy nauczania są tak napisane, że czasem nauczyciele nie są w stanie ich zakończyć. Jakoś niewiele miejsca poświęca się w nich na przełomowe momenty, które kształtowały współczesny wygląd ziemi cieszyńskiej. Poza tym zakłada się, że każdy wie coś o miejscu, w którym żyje, ale to jest często nieprawda.

Można już mówić o jakichś efektach tych prelekcji?
— Bardzo pozytywne jest to, że już po kilku pierwszych wystąpieniach widać było zainteresowanie organizowaniem takich spotkań. Teraz do Kongresu przychodzą dziesiątki zaproszeń na prelekcje. Te spotkania zaczynają być organizowane już nie tylko dla szkół, ale także np. dla przedstawicieli gmin. Widzę tu duży krok w dobrym kierunku: ludzie chcą się czegoś dowiedzieć, są otwarci, nie boją się pytać. To jest bardzo potrzebne. Ważne jest również to, że nasza inicjatywa zainteresowała także Ministerstwo Szkolnictwa RC, które postanowiło wesprzeć finansowo cykl takich wykładów o wielokulturowości ziemi cieszyńskiej w ramach projektu „Wy pytacie, my odpowiadamy”.

Rozmawiała: ELŻBIETA PRZYCZKO/Głos Ludu