Jak sądzono czarownice i czarowników

W 1592 roku księżna cieszyńska Sydonia Katarzyna wytoczyła proces Janowi Jerzabkowi, właścicielowi Trzycieża, i jego żonie Marcie. Oskarżyła ich o utrzymywanie wróżek. Jerzabek klął się na Boga, że to nieprawda - jednak w toku procesu wyszło na jaw, że „czarowne ženy” rzeczywiście przebywały u małżeństwa Jerzabków. Czarownice w porę dały nogę (w przeciwnym razie niechybnie skończyłyby na stosie), z kolei Jerzabkom dano rok i sześć tygodni na sprzedaż majątku i wyniesienie się z Księstwa Cieszyńskiego.

Syn Sydonii Katarzny, książę Adam Wacław, sam zasięgał opinii wróżek. Tymczasem to za jego panowania w 1599 roku w Strumieniu stracono po torturach niejaką Szwarckową, oskarżoną o czary.

Bywały przypadki, że czarownicom nie dawano spokoju nawet po śmierci. 29 października 1718 roku w Bielsku stracono Kaśkę Kołoczkę, oskarżoną o rytualne dzieciobójstwo. Najpierw ją rozebrano, rzeczy spalono, a następnie ścięto głowę mieczem. Pochowano ją poza granicami miasto i – jak to zwykło czynić dzieciobójczyniom – przebito serce kołkiem. W ten sposób zabezpieczano się przed ewentualną zemstą zza grobu.

Nie zawsze oskarżenie o czary kończyło się wyrokiem skazującym. W połowie XVII wieku w Skoczowie spory tłum przybył na egzekucję oskarżonego o czary Michała Palicza z Górek Wielkich. Proboszcz, wyspowiadawszy skazanego, stwierdził, że delikwent jest niewinny. Palicza uwolniono. Gawiedź była rozczarowana, że nie zobaczyła egzekucji.

Nie lada sprytem wykazał się Jerzy Sak, poddany Komory Cieszyńskiej. W 1688 roku jego pasterka znalazła dzban wypełniony złotem. Zaniosła go Sakowi i jego żonie. Zgodnie z prawem skarb powinni oddać władzom, ale Sakowie nie mieli takiego zamiaru. Gdy sprawa się wydała, oddali jedynie pusty dzban – i cała trójka wylądowała w więzieniu w Cieszynie. W tej sprawie Schimonski, ówczesny regent Księstwa Cieszyńskiego, korespondował ze swoimi zwierzchnikami we Wrocławiu. Wrocławscy urzędnicy kazali upewnić się, czy Jerzy Sak nie ma zdolności różdżkarskich. Sak dostał różdżkę i wskazał trzy miejsca na zamku w Cieszynie, gdzie miało być złoto. Złota tam nie było, ale Sak oświadczył, że skarby istnieją, tylko za sprawą złych duchów ludzie ich nie widzą. Obiecał pojechać do czarownicy, mieszkającej za opawskim zamkiem, po specjalny amulet. Regent Schimonski przystał na tę propozycję, a sprytny Sak zamiast do Opawy uciekł z żoną na Węgry.

Opracowano na podstawie artykułu Barbary Poloczkowej Cieszyńskie procesy o czary (Kalendarz Cieszyński 1990, Cieszyn 1989, s. 69-74) i książki Idziego Panica Śląsk Cieszyński w początkach czasów nowożytnych (1528-1653) (Cieszyn 2011).