Ofiary i kaci

Ofiary
Pierwszy proces pokazowy w cieszyńskim ratuszu odbył się 15 czerwca 1946 roku. Na ławie oskarżonych znalazło się 26 członków niepodległościowej Narodowej Organizacji Wojskowej. Zapadło 7 wyroków śmierci, z czego 6 wykonano. 2 sierpnia 1946 roku w cieszyńskim więzieniu zostali rozstrzelani: Karol Bączek, ps. "Karlik" (ur. 1920), Edward Bąk ps. "Strzemię" (ur. 1918), Jan Dziedzic ps. "Mściciel" (ur. 1907), Władysław Greń ps. "Sówka" (ur. 1921), Emil Michnik (ur. 1919) i Stefan Wójcik (ur. 1922).

4 lipca 1946 roku na karę śmierci został skazanny inny członek NOW, Antoni Zontek (ur. 1919). Został rozstrzelany 19 września 1946 roku w Katowicach.

17 sierpnia 1946 roku w Cieszynie odbył się proces członków oddziału Armii Krajowej "Wędrowiec". Na karę śmierci zostali skazani: Bernard Brandys (ur. 1900), Paweł Heczko ps. "Edek" (ur. 1906), Robert Kołodziej ps. "Ojciec" (ur. 1902) i jego syn Zygfryd ps. "Jastrząb" (ur. 1928), Emil Ruśniok ps. "Gustlik" (ur. 1911), Bolesław Sobocik (ur. 1910) i Eryk Szmajduch ps. "Tarzan" (ur. 1914). Zostali rozstrzelani 29 sierpnia 1946 roku w Katowicach. Brandys i Sobocik pomagali członkom podziemia niepodległościowego, ale najprawdopodobnie sami nie byli zaangażowani w jego działalność.

24 października 1946 roku w Cieszynie zostali skazani na karę śmierci dwaj członkowie NOW: Józef Gabzdyl ps. "Czarny" (ur. 1924) i Teofil Młotek ps. "Sowa" (ur. 1914) oraz Anna Krużołek (ur. 1901). Tą ostatnią oskarżono o ukrywanie w mieszkaniu na Dolnym Borze koło Skoczowa dwóch członków NOW. Był to czyn zagrożony karą do 5 lat pozbiawienia wolności, ale sąd zmienił kwalifikację czynu. 6 grudnia Najwyższy Sąd Wojskowy uchylił wyrok skazujący Krużołkównę i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia. Mimo to, 31 grudnia 1946 roku w Cieszynie została rozstrzelana wraz z pozostałą dwójką.

Sędziowie
Najwięcej wyroków śmierci w cieszyńskich procesach wydał Julian Giemborek, szef Wojskowego Sądu Rejonowego w Katowicach, radziecki oficer, który nawet nie mówił po polsku. Dopiero w 1954 roku przyjął polskie obywatelstwo.

Jako sędziowie orzekali też Mieczysław Janicki, Wiktor Adamski (Altschüler) i Aleksander Warecki. Występujący w roli asesora Edmund Ronowicz nie miał wykształcenia prawniczego. Ławnikami byli Bogusław Berezowski, Zdzisław Jankowski i Antoni Wójcik.

Cieszyńscy ubecy
Dziesięć spośród osiemnastu aktów oskarżenia sporządził Grzegorz Kudyniuk, starszy śledczy Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa w Cieszynie. Oprócz niego w sprawach osiemnastu osób skazanych na karę śmierci uczestniczyli następujący ubecy z Cieszyna: Władysław Chudera (Hudera), Antoni Grela, Stanisław Kamiński, Henryk Kozioł, Leon Midro, Adam Pilarek, Stefan Mogiła, Bronisław Piechocki, Józef Popenda, Stanisław Sieniawski, Jan Stefański, Czesław Tomalak (Tamalak) i Jan Zieliński. Szefami cieszyńskiej bezpieki w tym czasie byli Karol Świderski (od stycznia do lipca 1946) i Leon Wajntraub-Winiawski (od lipca 1946 do marca 1949).

Opracowano na podstawie: Robert Danel, Mord w majestacie prawa, "Głos Ziemi Cieszyńskiej", nr 9 z 28 II 2003; Skazani na karę śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Katowicach 1946-1955, opr. Tomasz Kurpierz, Katowice 2004; Robert Danel, Ubecki triumf, "Kalendarz Cieszyński 2008", Cieszyn 2007; Krzysztof Nowak, Życie polityczne i społeczne w latach 1945-1989, [w:] Dzieje Cieszyna od pradziejów do czasów współczesnych, t. 3, red. Idzi Panic, Cieszyn 2010.