W pogoni za brunatnym jeleniem: Kwiaty dla Ireny Sendlerowej (felieton)

Na Śląsku Cieszyńskim Irenę Sendlerową, która podczas okupacji niemieckiej bohaterską, codzienną, pełną poświęcenia pracą uratowała z warszawskiego getta 2500 dzieci, należałoby kojarzyć z Zofią Kossak-Szczucką. Podczas wojny obie te odważne, dzielne i niezłomne panie działały w Warszawie w konspiracyjnej Radzie Pomocy Żydom „Żegota”, współpracując między innymi z Władysławem Bartoszewskim. „Żegota” była jedyną podziemną organizacją, w której działali Żydzi i Polacy z różnych środowisk politycznych. Na przykład Zofia Kossak związana była z organizacjami katolickimi a Irena Sendlerowa z PPS-em. Jej postawę w jednakim stopniu ukształtował dekalog, chrześcijańskie przykazanie miłości bliźniego i lewicowe ideały społeczne. Jesienią 1943 roku aresztowana została pod zarzutem działalności komunistycznej przez gestapo, po trzech miesiącach skazana na śmierć, uratowana przez „Żegotę”, w ukryciu nadal opiekowała się żydowskimi dziećmi. Zarzut prowadzenia działalności komunistycznej spotkał ją również ze strony kontrwywiadu polskich, podziemnych Narodowych Sił Zbrojnych, który w kwietniu 1944 roku wpisał ją na swoją listę proskrypcyjną. Sendlerowa znana była w Warszawie ze swojej przedwojennej działalności charytatywnej i bojkotu getta ławkowego, za co dotknęły ją prześladowana nacjonalistów z ONR-u, a nawet została w związku z tym zawieszona w prawach studentki Uniwersytetu Warszawskiego.

W dwudziestoleciu międzywojennym również w Cieszynie dochodziło do antysemickich wystąpień. Na przykład w lutym 1939 roku związani z ONR-em studenci Wyższej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego atakowali żydowskie sklepy. Taki tu mieliśmy klimat po zajęciu Zaolzia w październiku poprzedniego roku. Po napaści hitlerowskich Niemiec na Polskę Żydzi z Cieszyna (który od aneksji Zaolzia znowu był jednym miastem, lecz wcielony do III Rzeszy znowu nazywał się Teschen) uciekli na wschód albo zostali stąd deportowani w ramach brutalnych czystek etnicznych organizowanych przez Niemców oczyszczających dla siebie nowo zdobyty Lebensraum. A potem, przez większą część okupacji niemieckiej, problem żydowski w Cieszynie nie istniał. Synagoga została spalona już we wrześniu 1939 roku, żydowskie cmentarze zamknięte i zamienione w tereny zielone. Według sprawozdania nazistowskiego landrata we wrześniu 1943 roku w całym powiecie cieszyńskim ostało się zaledwie 28 Żydów. Nie było kogo ratować, nie było kogo heroicznie ukrywać w piwnicy, za Hitlera w Cieszynie nie mieszkali ludzie, których potem izraelski Instytut Yad Vashem uhonorowałby medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata.

Chociaż mogę się mylić, bo takie przypadki wychodzą na jaw ze zdumiewająco dużym opóźnieniem, tak jak historia Grzegorza Tyża, repatrianta z kresów wschodnich, który podczas okupacji w swojej chałupie na skraju lasu pod Złoczowem niedaleko Lwowa razem z żoną Marią przez ponad dwa lata ukrywał szesnaścioro Żydów, swoich znajomych z okolicy. Grzegorz Tyż zamieszkał w 1945 roku w Cieszynie. Z inicjatywy jednego z ocalonych nadano mu tytuł Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata w 1988 roku, a więc dopiero 43 lata po wojnie, a sam dowiedział się o tym dopiero w 1993 roku. Jego żona Maria, też uhonorowana tym tytułem, już nie doczekała uznania dla swojego cichego, cierpliwego bohaterstwa. Zmarła w 1976 roku. Grzegorz Tyż przez długie lata mieszkał przy ul. Głębokiej 49 (w tej samej, zresztą, kamienicy mieszkał też jeden z ocalonych przez niego Żydów, pan Tennenbaum ze Złoczowa), ale w latach 90. ubiegłego wieku, osamotniony i sparaliżowany, dogorywał w cieszyńskich domach opieki, najpierw w klasztorze bonifratrów, a później w klasztorze boromeuszek. Zmarł w 2000 roku w wieku 92 lat. Ciekawe, gdzie znajduje się grób państwa Tyżów i czy w tym roku na Wszystkich Świętych ktoś zapalił na nim świeczki? Czy może ktoś położył na nim bukiet kwiatów?

W 2015 roku bukiet kwiatów dla Ireny Sendlerowej na jednej z cieszyńskich ścian nie namalowali jednak cieszyniacy, tylko artyści związani z żywiecką fundacją Klamra. Klamra namalowała szesnaście murali dedykowanych Irenie Sendlerowej w szesnastu miastach w Polsce nie po to, żeby ozdobić te miasta, lecz po to, żeby zwrócić uwagę na jej chrześcijańską postawę, żeby wskazać ją jako przykład działania w sprawie ocalenia człowieczeństwa w warunkach urzędowej dominacji nienawiści, przemocy i pogardy dla elementarnych ludzkich wartości. Te murale wspierają ogólnopolską Koalicję Bez Nienawiści i nagłaśniają projekt Mowa Miłości koordynowany przez Fundację Klamra.

I teraz, kiedy przechodzimy ulicą Menniczą w stronę Rynku, pani Irena Sendlerowa patrzy na nas z delikatnym, jakby trochę zakłopotanym uśmiechem z odnowionej ściany budynku, który dawniej był siedzibą Izraelickiej Gminy Wyznaniowej. Czy my też należymy do koalicji, która chce życia bez nienawiści? Czy my też posługujemy się mową miłości?