Pierwsi Japończycy na Śląsku Cieszyńskim

Saburo Yamada i dr Józef Diehl, przedstawiciel Polski w Międzynarodowej Podkomisji Spisko-Orawskiej w Zakopanem w 1920 roku. fot. "Tygodnik Ilustrowany" 1930 nr 29, bcul.lub.uni.lodz.pl

Tak zaczyna się jedna z korespondencji w "Gwiazdce Cieszyńskiej". Dalej czytamy: "Podejrzanem się to wydawało młodemu Lesznaninowi i chciał całą tę gromadkę aresztować jako szpiegów czeskich. Z trudem udało się im w języku niemieckim wytłumaczyć, że są japońskimi członkami komisyi alianckiej. Dr Yamada musiał nawet złożyć na dowód swój bilet wizytowy".

Na czele japońskiej stał 51-letni profesor Saburo Yamada. Był to prawnik, specjalista z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego, który po ukończeniu studiów na Tokijskim Uniwersytecie Cesarskim został w 1897 roku wysłany przez japońskie władze do Europy, aby bliżej zaznajomić się z systemem prawa kontynentalnego.

Yamada na Śląsk Cieszyński przyjechał 30 stycznia 1920 roku, czyli kilka dni przed incydentem w Lesznej Górnej. Był członkiem Komisji Plebiscytowej, w skład której wchodziły cztery osoby - odpowiednio przedstawiciele Francji, Wielkiej Brytanii, Włoch i właśnie Japonii. O osobach towarzyszących Yamadzie nie udało mi się odnaleźć bliższych informacji, oprócz tego, że oprócz niego w japońskiej delegacji delegacji znajdowali się Kurinata, Iguchi, Akana i pani Bilbille.

Saburo Yamada rezydował w Hotelu Pod Jeleniem. 10 lutego 1920 roku urządził tam uroczyste śniadanie "ku uczczeniu rocznicy objęcia rządów przez japońską dynastyę" i z tej okazji prawdopodobnie po raz pierwszy w Cieszynie odegrano japoński hymn. Nie siedział cały czas na Śląsku Cieszyńskim. Chciał bliżej poznać kraje, które rywalizowały o to terytorium. 5 kwietnia 1920 roku odwiedził Koszyce, gdzie miejscowe władze podjęły go na obiedzie. W jego trakcie Yamada "gorąco podziękował, podnosząc sympatyę Japończyków do Czechosłowaków, z którymi wspólnie walczyli i mile wspomniał o sympatyach, jakiemi się cieszy prezydent Masaryk w Japonii". Z kolei 3 maja 1920 roku z okazji obchodów rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja pojechał do Krakowa. Tłum wiwatował na cześć Japonii i Japończyków, Yamada zapewniał o swoim obiektywizmie w sporze polsko-czeskim o Śląsk Cieszyński. - Troszeczkę dziwimy się tym owacjom, robionym p. Jamadzie w Krakowie; my tu w Cieszynie nie mamy powodu do zbytniego entuzjazmu dla przedstawiciela Japonii - komentowała "Gwiazdka Cieszyńska".

W Komisji Plebiscytowej Yamada pełnił rolę kogoś w rodzaju ministra szkolnictwa i sprawiedliwości Śląska Cieszyńskiego. Jego posunięcia nie budziły jednak entuzjazmu wśród miejscowych Polaków. Jako minister sprawiedliwości zafundował ustrój sądowy, "będący dziwolągiem zdrowego sensu" ("Dziennik Cieszyński"). Jeszcze większe poruszenie wzbudzał jako minister szkolnictwa. Jak pisał "Dziennik Cieszyński", "Nasze ustawy szkolne na czele swoim wypisały hasło wychowania religijno-moralnego. Wszystkie wyznania w Radach szkolnych powiatowych i krajowych miały dotychczas swoich zastępców. Obecnie na czele naszego szkolnictwa stanąć ma poganin Yamada. Komentarze zbyteczne".

Bardziej chodziło o to, że japoński prawnik sympatyzował z Czechami. Trochę jego postawę tłumaczy relacja Zofii Kirkor-Kiedroniowej. – Japończyk Yamada gorliwie zwiedzał cmentarze, na których ubogie nagrobki Polaków nie zwracały jego uwagi, zajęty pomnikami Niemców. Wywnioskował, iż Cieszyn i inne miasta śląskie są urdeutsch, a że Niemcy chcą należeć do państwa czechosłowackiego, więc niech się stanie ich wola - wspominała.

Na punkcie grobów i kultu przodków był bardzo wyczulony. Gdy zastanawiano się według jakiego klucza dopuścić do udziału w plebiscycie osoby związane ze Śląskiem Cieszyńskim, ale przebywające poza jego granicami, zaproponował kryterium grobu rodzinnego. Kto miał krewnych pochowanych na Śląsku Cieszyńskim, mógł wziąć udział w plebiscycie.

Do plebiscytu ostatecznie nie doszło. 3 lutego 1920 roku Yamada z innymi członkami komisji podpisał deklarację, że "Jako przedstawicielka starych demokratycznych państw, których zasady wolności spoczywają dzisiaj na niewzruszonych podstawach, Komisya Międzynarodowa zapewni wam [tj. mieszkańcom Śląska Cieszyńskiego] prawo swobodnego decydowania o swym losie, które zostało wam uroczyście przyznane". Zapewnienia te okazały się niewarte funta kłaków, a o losach Śląska Cieszyńskiego w lipcu 1920 roku zadecydowały mocarstwa na konferencji w Spa.

Saburu Yamada wrócił do ojczyzny, gdzie pracował aż do przejścia na emeryturę w 1930 roku. Ten wybitny japoński prawnik, który zapisał się również w dziejach prawa chińskiego (jego prace były tłumaczone na język chiński i stały się podstawą recepcji pewnych japońskich rozwiązań), zmarł w wieku 96 lat w 1965 roku.