Już za tydzień 28. Festiwal Teatralny Bez Granic

Tegoroczna edycja festiwalu zaczyna się od wydarzenia bez precedensu w jego długoletniej historii. 23 maja na zaproszenie organizatorów po raz pierwszy we wspólnym koncercie na scenie Teatru im. Mickiewicza spotkają się trzej wybitni jazzmani z Polski, Czech i Słowacji. Muzycy reprezentują trzy pokolenia i trzy różne muzyczne wrażliwości. Miroslav Vitouš, rocznik 1947, to wybitny czeski kontrabasista i basista jazzowy, bardzo aktywny na amerykańskiej scenie muzycznej; zwrócił na siebie uwagę już w 1968 roku (!) albumem Now He Sings, Now He Sobs, w którym wystąpili z nim Chicka Corea i Roy Haynes. Pianisty Leszka Możdżera, który reprezentuje rocznik 1971, nikomu w Polsce przedstawiać nie trzeba – laureat wielu prestiżowych nagród, jest bardzo aktywny na różnych polach działalności artystycznej (również w teatrze). Najmłodszy z tej trójki, trębacz Oskar Török ze Słowacji, urodzony w roku 1980, już w 2005 zdobył nagrodę Zlatý Anděl z zespołem Vertigo. Jest absolwentem katowickiej Akademii Muzycznej, może dlatego angażuje się w wiele środkowoeuropejskich projektów muzycznych. Najbardziej spektakularny był chyba polsko-czesko-słowacko-węgierski projekt Mosty Gesharim, w którym wystąpili oprócz niego Iva Bittová, Dresch Mihály i… Leszek Możdżer.

Do muzycznych wydarzeń festiwalu należy także koncert zespołu Hańba!. Krakowscy muzycy, tegoroczni laureaci prestiżowego Paszportu Polityki określają się jako „zbuntowana orkiestra podwórkowa”. Ich śpiew i muzyka uderza w bezprawie i niesprawiedliwość. Z buntowniczymi tekstami wybitnych polskich poetów dwudziestolecia międzywojennego (Tuwim, Broniewski, Brzechwa) łączą muzykę wypływających z inspiracji punkowych, klezmerskich i folkowych. Występowali na OFF-Festiwalu, Open’erze i Skrzyżowaniu Kultui. Teraz można posłuchać ich w Cieszynie. Koncert odbędzie się w Browarze Zamkowym 26 maja.

Część muzyków z Hańby! tworzy zespół Czereśnie, który porusza się w zupełnie innych rejonach – tworzy pogodne piosenki dla dzieci, chętnie śpiewane również przez dorosłych, a na koncertach w wyjątkowy sposób współpracuje z najmłodszą widownią, zachęcając dzieci do wspólnego muzykowania i gry na użyczonych przez artystów instrumentach. W ramach festiwalu Czereśnie zapraszają przedszkolaków wraz z rodzicami do Muzeum Śląska Cieszyńskiego 27 maja.

W teatralnym programie festiwalu, który został skomponowany ze świadomością przypadających w tym roku wielkich rocznic (polskie stulecie odzyskania niepodległości i czesko-słowacki jubileusz I Republiki), znalazły się miedzy innymi wybitne przedstawienia teatrów z przymiotnikiem „narodowy” w nazwie. To przede wszystkim wybitne Wesele Wyspiańskiego z Narodowego Starego Teatru w reżyserii Jana Klaty, z udziałem m.in. Anny Dymnej, Edwarda Linde-Lubaszenko, Andrzeja Kozaka i gwiazd młodego pokolenia – wśród nich w roli Panny Młodej Monika Frajczyk – a także blackmetalowego zespołu Furia. Reżyser spektaklu, Jan Klata z sentymentem odnosi się do cieszyńskiego festiwalu. Otrzymane przed laty Złamane Szlabany za Rewizora (2003) i …córkę Fizdejki (2004) były pierwszymi prestiżowymi nagrodami, jakie otrzymał jako reżyser. Dzisiaj uważany jest za jednego z najważniejszych polskich reżyserów XXI wieku. Do jego najsławniejszych przedstawień należą m.in.: H. według „Hamleta” Williama Shakespeare’a (Teatr Wybrzeże w Gdańsku), Transfer czy Sprawa Dantona (Teatr Polski we Wrocławiu). W latach 2013–2017 Klata był dyrektorem Narodowego Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie. Wesele bez chocholego tańca, z podwójnym Jaśkiem, co zgubił złoty róg będzie prezentowane w ramach projektu Polski teatr niepodległości na scenie teatru w Czeskim Cieszynie 27 maja.

Praskie Národní divadlo reprezentuje Laterna magika – pierwszy multimedialny teatr świata, założony w 1958 roku jako część programu kulturalnego światowej wystawy EXPO w Brukseli. Jego twórcami byli najwybitniejsi czescy twórcy teatralni tamtego czasu: reżyser Alfréd Radok (wraz z bratem Emilem) i światowej sławy scenograf Josef Svoboda. Dziś teatr działa jako niezależny zespół w strukturze praskiego „Narodowego”. Artyści prezentują przedstawienie Cube, niezwykłe widowisko, w którym taniec i gest łączy się – z podziwu godną choreograficzną precyzją – z najnowocześniejszymi technologiami (mapping, wizualizacje 3D). W tej opowieści o… sześcianach, które nas otaczają, nie ma barier językowych. Widz musi tylko przekroczyć jedną granicę – własnej wyobraźni. Przedstawienie Cube odbędzie się na scenie teatru w Czeskim Cieszynie 1 czerwca.

Z kolei ceniony teatr HaDivadlo z Brna zaprezentuje w przedstawieniu Maryša – nowoczesną interpretację klasycznej czeskiej sztuki. Prosta kobieta z czeskiej wsi końca XIX wieku staje się mimo woli bohaterką, a przez przypadek morderczynią. Z polskiej perspektywy można się tu doszukiwać pewnych podobieństw do poszukiwań artystycznych Wyspiańskiego z dramatów Klątwa czy Sedziowie. Przedstawienie zdobyło tytuł przedstawienia roku 2014 w ankiecie renomowanego pisma teatralnego „Divadelní noviny”, natomiast odtwórcy głównych ról Miloš Maršálek i Erika Stárková byli nominowani do prestiżowej czeskiej nagrody teatralnej im. Alfréda Radoka.

Po raz pierwszy na festiwalu zagości wrocławski Teatr Pieśn Kozła prowadzony przez Grzegorza Bralę i Annę Zubrzycką. Centrum zainteresowań zespołu stanowi tradycja i kultura sztuki widowiskowej, ze szczególnym uwzględnieniem jej muzycznych aspektów. Przedstawienie Pieśni Leara, o których „The Guardian” pisał, że „stały się legendą”, miały międzynarodową premierę na Fringe Festival w Edynburgu w 2012 roku. Na tym największym eurpejskim festiwalu teatralnym spektakl został uhonorawny aż trzema prestiżowymi nagrodami: Fringe First, Herald Archangel oraz Musical Theatre Matters Award. Pieśni Leara zajęły również pierwsze miejsce w rankingu wszystkich spektakli teatralnych wystawianych w Edynburgu prowadzonym przez „The List”. Artyści Teatru Pieśń Kozła szekspirowską historię opowiadają z energią i korsykańskim rytmem, który zderza się na scenie ze średniowiecznymi wielogłosami gregoriańskimi. Zdaniem recenzentów Pieśni Leara to oczyszczająca podróż do muzycznych korzeni.

Zupełnie inny klimat ma przedstawienie DNA Divadla Bolka Polívky z Brna. To komedia z elementami autobiograficznymi, pełna gagów, klaunady, teatralnych improwizacji i charakterystycznego humoru Bolka Polívki, któremu towarzyszy na scenie córka, popularna aktorka Anna Polívková. Polívka, w Polsce znany miłośnikom kina z ról w filmach Věry Chytilovej (m.in. zekranizowała jego komedię Błazen i królowa) będzie bohaterem tegorocznego spotkania z festiwalowego cyklu Popołudnie Mistrza.

W tonacji gorzkiej komedii dylematy współczesnej kobiety sukcesu pokazuje przedstawienie Sceny Polskiej teatru w Czeskim Cieszynie pod tytułem Job interviews Petra Zelenki. Przygotowany przez Krystynę Krauze przekład tej sztuki miał polską prapremierę w Czeskim Cieszynie. Spektakl wyreżyserowała Katarzyna Deszcz, a odtwórczyni głównej roli Małgorzata Pikus może ją zaliczyć do najważniejszych w swojej karierze artystycznej.

Zaskakującą pomysłem mogą wydawać się Sienkiewiczowscy Krzyżacy inscenizacji gdańskiego Teatru Miniatura. Jak można zmieścić bitwę pod Grunwaldem w teatrze lalek?! Spektakl w reżyserii Jakuba Roszkowskiego przekonuje, że jest to nie tylko możliwe, ale owocuje znakomitymi efektami artystycznymi, czego dowodem może być nagroda publiczności ogólnopolskiego festiwalu Klasyka Polska. Scenografię i lalki zaprojektował do tego przedstawienia Mirek Kaczmarek, jeden z najbardziej cenionych współczesnych polskich scenografów.

Krzyżacy to niejedyna propozycja dla młodych widzów w programie tegorocznego festiwalu. 27 maja organizatorzy zapraszają dzieci wraz z rodzicami do Teatru im. A. Mickiewicza na Piekło-Niebo Marii Wojtyszko, zrealizowane przez znanego czeskiego reżysera Jakuba Kroftę we Wrocławskim Teatrze Lalek. Krofta, wieloletni dyrektor artystyczny słynnego Teatru Drak z Hradca Králové, od 2012 kieruje Wrocławskim Teatrem Lalek. Baśniowe widowisko, którego akcja rozgrywa się między ziemią, niebem i piekłem, opowiada między innymi o tym, że matki zawsze „dają radę”.

1 czerwca na rynku w Czeskim Cieszynie zaprezentowane zostaną dwa widowiska dla dzieci, dostępne bezpłatnie dla wszystkich chętnych. O 14.00 będzie można oglądać urzekające słowackie Škaradé káčatko (pol. Brzydkie kaczątko, cz. Ošklivé káčatko) według Andersena, prezentowane w wersji plenerowej przez Bábkové divadlo Žilina w adaptacji i reżyserii Šimona Spišáka. Natomiast o 17.30 w tym samym miejscu rozpocznie się widowisko O zbojníku Ondrášovi (O zbójniku Ondraszku). Reżyserem i autorem muzyki do tego spektaklu jest Tomáš Kočko, popularny i w Polsce morawski muzyk, kompozytor i reżyser lalkowy, który od lat interesuje się postacią najsłynniejszego beskidzkiego rozbójnika.

Z kolei rynek w Cieszynie już 25 maja, w czasie Cieszyńskiej Nocy Muzeów, opanuje poznański Teatr Biuro Podróży, który obchodzi w tym roku jubileusz trzydziestolecia. Grupa teatralna założona w 1988 roku przez Pawła Szkotaka jest jednym z najciekawszych polskich teatrów alternatywnych wyrastający z doświadczeń kontrkultury. Odwołuje się do tradycji polskiej kontrkultury - teatru Laboratorium Jerzego Grotowskiego, Gardzienic i Teatru Ósmego Dnia. W 1992 roku zespół przygotował sławne, spektakularne widowisko plenerowe Giordano – prezentowane na cieszyńskim festiwalu w 1994 roku. W 2002 w Cieszynie pokazywano Rękopis Alfonsa van Wordena według Jana Potockiego. Ponura powtarzalność historii sprawiła, że do tematu wojny i wygnania, poruszanego przed laty w głośnym spektaklu Carmen Funebre (1993/1994), dla którego inspiracją była wojna w Jugosławii, Teatr Biuro Podróży wrócił ponownie. Na festiwalu w Cieszynie prezentowany będzie wstrząsający spektakl Silence. Cisza w Troi, którego premiera odbyła się w Londynie (2016). W kontekście rzezi i czystek etnicznych na Bliskim Wschodzie, których rezultatem jest masowy exodus w bezpieczniejsze miejsca, Teatr Biuro Podróży opowiada o losach tych, którzy za moment staną się uchodźcami. Głównymi bohaterami są dzieci – niewinni świadkowie śmierci bliskich, ofiary tułaczki i głodu. Dla tych dzieci i ich przyszłego spokoju, spróbujmy choć na chwilę postawić się w roli uchodźcy.

Tegorocznemu festiwalowi towarzyszy szereg działań edukacyjnych oraz dwuczęściowa wystawa poświęcona międzywojennej awangardzie teatralnej w Polsce i Czechosłowacji stwarzająca okazję do rozważań, w jakim stopniu dzisiejsze oblicze teatru w naszej części Europy zostało określone przez dokonania nowatorów z czasów odrodzonej Rzeczypospolitej i I Republiki Czechosłowackiej, a jak bardzo się od nich różni. Jako że w dniu otwarcia festiwalu w CZeskim Cieszynie zostanie posadzona lipa upamiętniająca Olgę Havlową (nieżyjąca pierwsza żona Václava Havla obchodziłaby w tym roku 85 urodziny), w Cieszynie w ramach festiwalu prezentowana będzie wystawa poświęcona tej niezwykłej postaci.

Głównym organizatorem festiwalu jest Solidarność Polsko-Czesko-Słowacka, Oddział Regionalny w Cieszynie, a po stronie czeskiej stowarzyszenie Člověk na hranici z Czeskiego Cieszyna. Kierownictwo artystyczne sprawują Janusz Legoń (strona polska) i Alice Olmová-Jarnotová (strona czeska), sprawami organizacyjnymi kierują odpowiednio Katarzyna Dendys-Kosecka i Petra Slováček Rypienová. Autorem plakatu tegorocznej imprezy jest prof. Michał Kliś.

Honorowym patronatem objęli festiwal: konsul generalny RP w Ostrawie Janusz Bilski, konsul generalny Republiki Słowacji w Krakowie Ivan Škorupa I włodarze miast nad Olzą – burmistrz Miasta Cieszyna Ryszard Macura i starosta Czeskiego Cieszyna Vít Slováček.

Korzystając ze strony borderfestival.eu można kupować bilety na wydarzenia festiwalowe.