Jedno pytanie do Grzegorza Studnickiego- część II

Z rozmów z mieszkańcami Śląska Cieszyńskiego wynika, że w przypadku wieczerzy wigilijnej starają się, aby na ich stołach znalazły się potrawy wigilijne określane mianem tradycyjnych. Wśród nich są najczęściej te, o których wspominali im ich dziadkowie, które sami pamiętają z dzieciństwa, bądź o których wspominają autorzy prac ludoznawczych i etnograficznych. To, co znajdowało się na stole wigilijnym zależało też m.in. od tego czy jest się mieszkańcem Beskidu Śląskiego, obszarów dolańskich, miasta czy wsi. W wielkim skrócie i uogólnieniu wśród charakterystycznych potraw wspomnieć można m.in. gotowany groch lub fasolę z suszonymi jabłkami, kapustę z fasolą, struclę, grysik na gęsto polewany sokiem z owoców lub podawany z masłem i cynamonem, kompot z pieczek (suszu), strucel itp. Wspomnieć można również o zupie rybnej z grzankami. Na stołach pojawiają się również potrawy wigilijne charakterystyczne dla innych regionów – z tą sytuacją spotkać się można w przypadku, kiedy któreś z małżonków lub któreś z reprezentantów wcześniejszych pokoleń przyprowadziło się na Śląsk Cieszyński. Taki przykładem może być kutia. Mieszkańcy Śląska Cieszyńskiego – niezależnie od tego skąd pochodzą – są kulinarnymi konserwatystami i mimo, iż od jakiegoś czasu Wigilia dla katolików nie ma już charakteru postnego, to jednak pilnują oni, aby w tym dniu nie spożywać mięsa – dotyczy to także w trakcie rozpoczynającej się „pierwszą gwiazdką na niebie” uroczystej kolacji. Z kolei w ewangelickich domach obowiązujący w wigilijny dzień post, nie dotyczy już samej wieczerzy – w niektórych opracowaniach ludoznawczych pojawiają się informacje, że na wigilijnym stole pojawiały się kiszona kapusta z mięsem czy świńskie bachora. Nie mniej ze zgromadzonych informacji w terenie wynika, że spożywane przez ewangelików podczas wieczerzy wigilijnej potrawy mają nieraz charakter postny.

Zmiany kulinarne zachodzą, a z tego że one mają miejsce zdajemy sobie sprawę po latach, kiedy dokonujemy refleksji nad przeszłością lub kiedy sięgnie się do źródeł. Dziś spotkana w wielu domach na wigilijnym stole sałatka jarzynowa jeszcze w okresie międzywojennym nie była zbyt znana. Podobnie smażony karp nie był spotykany kilka pokoleń wstecz na stołach mieszkańców Beskidu Śląskiego. Zmiany zachodzą również pod wpływem oddziaływania popkultury, środków masowej kultur. Nie bez znaczenia jest również postrzeganie pewnych produktów jako symbol luksusu czy dostatku - być może to spowodowało, że od czasu PRL-u na stołach wigilijnych w niektórych domach obok kompotu z suszu, orzechów, jabłek pojawiały się nie tylko egzotyczne owoce, ale także napoje gazowane kojarzone dziś z dwoma międzynarodowymi koncernami i procesem globalizacji. Być może swoista egzotyka, fascynacja tym, co nowe i niezwykłe spowodowały, że elementem kulinarnej tradycji Śląska Cieszyńskiego kojarzonej z okresem Bożego Narodzenia stały się tzw. cieszyńskie ciasteczka. Zachwycają one bogactwem form i precyzją wykonywania. Być może zostały podpatrzone u pochodzących z innych regionów państwa habsburskiego mieszkańców regionu. Niewątpliwie mogły się one pojawić i rozwinąć swoją specyficzną formę, kiedy dostęp do takich produktów jak kakao, cynamon (skurzica), rodzynki, wanilia czy imbir (zozwór) stał się łatwiejszy - powszechniejszy.

Wygląda na to, że współcześnie ciasteczka nadal przygotowuje się w wielu śląskocieszyńskich domach. Czyni się to najczęściej zgodnie z odziedziczonymi po matkach, babciach, ciotkach przepisami, które kiedyś zostały skrzętnie zapisane na kartkach zeszytów przechowywanych w szufladach - czasem sięga się do pamięci lub korzysta się z informacji zawartych w odpowiednich publikacjach bądź Internecie. Ci którzy nie mają czasu lub ochoty piec cieszyńskich ciasteczek a jednocześnie chcą aby znalazły się na wigilijno-świątecznym stole mogą je zamówić u krewnych, znajomych lub nabyć, w niektórych cukierniach. Niewątpliwie cieszyńskie ciasteczka są jednym z tych elementów, wokół których można budować wyjątkowość miejsca, jak i tożsamość regionalną jego mieszkańców. Wokół nich organizowane są przez pewne instytucje wydarzenia w postaci konkursów, jak i warsztatów podczas których –można poznać tajniki ich przygotowania i wypieku.