W pogoni za brunatnym jeleniem: Trujące cieszyńskie powietrze

Zatruwanie cieszyńskiego powietrza nasila się w październiku. Póki jest ciepło, w śródmieściu wdychamy tylko spaliny samochodów i dymy przynoszone przez wiatry znad trzynieckiej huty i ostrawskiego zagłębia przemysłowego. To już jest dostateczny powód, żeby wyprowadzić się z tego miasta. W październiku, a czasem nawet we wrześniu, trzeba rozpalić w starych kotłach i cieszynioki, choć jeszcze chcieliby przyoszczędzić, muszą dogrzewać sobie w węglowych piecach. A czym w nich palą? Nie wiadomo dokładnie, ale palić w nich można wszystko - stare deski, szmaty, gazety, odpadki, plastiki, różne inne śmieci, nawet zasikane pampersy, no i, oczywiście, miał węglowy, muł i najtańszy węgiel. Straż miejska tego nie wyniucha, zajęta ściganiem kierowców nieprawidłowo zaparkowanych aut, na które opada toksyczny pył. W śródmieściu Cieszyna wystarczy wtedy zostawić na jeden dwa dni samochód na ulicy - na przykład na Stalmacha - a na nim zbierze się niemal milimetrowa, szarobura powłoka pyłu.

Potem przychodzą pierwsze nocne przymrozki, jesienne deszcze i szarugi i z śródmiejskich kominów kurzy się, dymi i kopci coraz bardziej. Potem idą święta, a po Nowym Roku mroźne, bezwietrzne noce i dni zimowe. Niska emisja jest coraz niższa i w mieście po obu stronach Olzy rządzi smog. I tak aż do wiosny, kiedy - najwcześniej po Wielkanocy - kończy się sezon grzewczy. W zimowe miesiące zdarzają się dni straszne, apokaliptyczne i noce, kiedy miasto wygląda jak piekło na obrazach Hieronima Boscha. Gryzący, trujący dym zalega w starych uliczkach i w niecce wzdłuż Olzy tak gęsto, że dałoby się go kroić nożem i sprzedawać na wagę. Nie można wtedy otwierać okien i najlepiej nie wychodzić z domu. Ale dym, spaliny, pył i sadze i tak wciskają się do naszych mieszkań przez nieszczelne okna i drzwi.

Ten pył jest toksyczny. Powiedzieć, że jest szkodliwy dla zdrowia, to nic nie powiedzieć. Ten pył nie tylko opada na domy, na ulice, na ludzi. Mieszkając w śródmieściu Cieszyna, wdychamy go w płuca cały czas, nawet we śnie. Ten pył utrudnia nam oddychanie, podwyższa ciśnienie, zmienia rytm serca. Ten pył rozpala nasze alergie. Ten pył sprawia, że nasze dzieci kaszlą, choć nie są przeziębione. Ten pył jest rakotwórczy. Ten pył wydłuża kolejki do lekarzy. Ten pył szokuje pacjentkę, u której wykryto raka płuc, chociaż nigdy nie paliła papierosów. Ten pył powiększa grupę ludzi czekających na chemioterapię. Ten pył jest zabójczy. Ten pył powoli, cierpliwie, skrytobójczo przenosi nas na cmentarz. Każdego roku w Polsce, która ma najbardziej zanieczyszczone powietrze w Unii, zabija 45 tysięcy ludzi. Dwa lata temu Centrum Onkologii w Gliwicach opublikowało wszechstronny, rzetelny, bardzo szczegółowy raport, z którego można wyczytać, że w 2010 roku w województwie śląskim najczęstszą przyczyną zgonów z powodu nowotworów złośliwych był właśnie rak płuc (2675 zgonów, 23% ogólnej liczby zgonów na raka), a powiat cieszyński plasuje się w pierwszej trójce powiatów o najwyższej zachorowalności na raka płuc i dróg oddechowych. Skądinąd wiadomo, że w ostatnim pięcioleciu zachorowalność na nowotwory wzrosła.

Świadomość, że oddychamy trującym, zabójczym powietrzem nareszcie się upowszechnia. W ostatnich latach mieszkańcy miast z najbardziej trującym powietrzem, takich jak Kraków czy Rybnik uznali, że nie można dłużej znosić braku działań władz państwowych i samorządowych na rzecz poprawy jakości powietrza i powołali stowarzyszenia Krakowski Alarm Smogowy i Rybnicki Alarm Smogowy. Dzięki presji właśnie takich organizacji pozarządowych Sejm przegłosował, Senat potwierdził, a prezydent podpisał nowelizację ustawy Prawo Ochrony Środowiska. Ustawa - jak przeczytałem na stronie internetowej Kancelarii Prezydenta - umożliwi władzom lokalnym wprowadzenie na swoim terenie norm technicznych, emisyjnych i jakościowych dla instalacji spalania paliw. Takie rozwiązania powinny przyczynić się do ograniczenia emisji szkodliwych substancji. Teraz chodzi o to, żeby władze lokalne rozumiały powagę problemu i chciały z tych możliwości odpowiednio i bezzwłocznie skorzystać.

Sprawa czystości powietrza nigdy nie była priorytetem cieszyńskich władz samorządowych, a i świadomość ekologiczna mieszkańców miasta nie wydaje się wysoka. W Cieszynie nie powstał Cieszyński Alarm Smogowy, nie ma społecznych strażników czystości powietrza jak w pobliskim Rybniku, mieszkańcy miasta nie czują się tak zagrożeni jak Rybniczanie, którzy pozwali Ministra Środowiska do sądu w związku z tym, że w ich mieście notorycznie są przekraczane normy dopuszczalne dla pyłów PM10, PM2,5 i benzoepirenu. Jako dowód Rybniczanie podają raporty z monitoringu jakości powietrza publikowane codziennie przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach. Te złowróżbne dane są uzyskiwane przez stacje monitoringowe rozlokowane na obszarze całego województwa. W Cieszynie taka stacja znajduje się przy ul. Mickiewicza, gdzie z pewnością niskich emisji jest mniej niż np. na ul. Głębokiej. Dlatego w porównaniu z pomiarami wykonywanymi w Czeskim Cieszynie wyniki uzyskiwane ze stacji na Mickiewicza są zazwyczaj o mniej więcej jedną trzecią niższe niż po tamtej stronie Olzy, gdzie smog występuje częściej i gęściej niż na przykład na Zorze. Miejskie Centrum Zarządzania Kryzysowego podaje informacje o pyle zawieszonym PM10 i podaje link do raportów Śląskiego Monitoringu Powietrza, ale informacja byłaby bardziej miarodajna, gdyby również podawało dane o stanie powietrza w Czeskim Cieszynie.

Na szczęście informowanie o zagrożeniach to nie wszystko, co cieszyński samorząd robi w sprawie poprawy jakości powietrza w Cieszynie. Przez kilka lat dofinansowywano modernizację ogrzewania w mieście, przeprowadzono termomodernizację niektórych budynków użyteczności publicznej, uciepłowniono osiedle Mały Jaworowy. W bieżącym roku Rada Miejska przyjęła ostrożny plan gospodarki niskoemisyjnej, dobiega końca realizacja pilotażowego projektu w ramach programu KAWKA. Ale niestety, na razie nie czuje się jakiejś wyraźnej poprawy jakości powietrza w śródmieściu, co potwierdzają dane z monitoringu. W tym roku mieliśmy tu już ponad 35 dni, kiedy norma stężenia pyłu zawieszonego w powietrzu została przekroczona, w lutym było 11 takich dni, a w październiku już cztery. Co ciekawe, do największego - o kilkaset procent - przekroczenia doszło w tym roku 27 i 28 sierpnia, kiedy dni były upalne i nie paliło się w piecach. Widać, wiatr musiał wtedy porządnie powiać pyłem znad Trzyńca.