Czesi chcą wskrzesić Morcinka

Kaczycki Morcinek w 2000 roku, w trakcie wysadzania. fot. WO

Fedrunek w Morcinku trwał do 1999 roku, kiedy rząd Jerzego Buzka podjął decyzję o likwidacji najmłodszej polskiej kopalni. Likwidacja zakończyła się oficjalnie 31 grudnia 2000 roku. Morcinek przeszedł do historii. Był pierwszą kopalnią, którą zamknięto i rozebrano. Korytarze czopowano jak butelki korkiem, później do szybu wsypywano żwir wymieszany z piaskiem, a na koniec wylot z ziemi zbrojono i zalewano betonem. Założenie było takie, że pokłady trzeba tak zabezpieczyć, aby — gdy po latach poprawi się koniunktura na węgiel — można je było odkopać i znowu eksploatować. Szyby zasypano, część infrastruktury naziemnej wysadzono w powietrze, a to co pozostało wywieziono na złom.

Dzisiaj teren świeci pustkami i zupełnie nie przypomina dawnego zakładu, gdzie codziennie, przez lata, krzątały się tysiące górników, a na wózkach gnał po torach węgiel. W kilku budynkach, których nie rozebrano i które udało się sprzedać, działają firmy, m.in. sortownia śmieci, czy czeska spółka Karbonia PL z polskim kapitałem, która eksploatuje lokalne złoża metanu oraz zaopatruje w prąd kopalnię Darków po drugiej stronie granicy. Firma ta to też przyczółek czeskiej korporacji węglowej OKD, która już przed likwidacją Morcinka miała chrapkę na jego pokłady. Wówczas kopalni nie udało się Czechom kupić, bo zaproponowali — jak oficjalnie się mówiło — zbyt mało. O Morcinku jednak nigdy nie przestali marzyć. — Chcemy tej kopalni — potwierdza Vera Breiova, rzeczniczka prasowa Ostrawsko-Karwińskich Kopalni (OKD).

Rozmowy w Ministerstwie Gospodarki trwają od kilku miesięcy. — Od dawna staramy się o udziały w dawnym Morcinku — przyznaje Vera Breiova. Czemu tak wam na tej kopalni zależy!? Polsce nie opłacało się jej eksploatować, a wam się opłaci? — Nie odbudowywalibyśmy naziemnej infrastruktury, ale połączyli korytarzem stare polskie pokłady z naszą kopalnią CSM po drugiej stronie Olzy i prowadzili fedrunek od strony Czech — dodaje rzeczniczka.

— Morcinek to żyła złota — twierdzą Czesi. Od 2004 roku systematycznie rośnie cena węgla koksującego, który zalega w Kaczycach, a który bardzo dobrze sprzedaje się na europejskich rynkach (np. austriackim). W dodatku w Czechach jego pokłady się kończą, tymczasem w Kaczycach, według różnych obliczeń, jest od 180 do 250 mln ton znakomitej jakości węgla koksującego, na który bez problemu znajdą się kupcy płacący w euro.

Kiedyś Kaczyce były wdzięczne za kopalnię. Gdy powstawała, do wsi podciągnięto gaz i wodociąg, wybudowano dom ludowy, przedszkole, boisko. Blisko tysiąc ludzi miało dzięki kopalni dobrze płatne zajęcie, a miejscowy klub GKS Morcinek Kaczyce bogatego sponsora, który działaczom dawał pieniądze, zaś zawodnikom pracę. — Co, znowu chcą fedrować? — nie może uwierzyć Mariola Patlewicz, z dawnego górniczego osiedla przy kopalni, które mocno podupadło po zamknięciu Morcinka. — Z jednej strony to dobrze, przynajmniej praca blisko będzie, ale z drugiej, znowu pojawią się szkody górnicze i domy zaczną pękać — dodaje. Takie, podzielone opinie, przeważają.

Radni gmin Zebrzydowice i Hażlach, na których terenie działała kopalnia, w 1999 roku protestowali przeciwko zasypywaniu szybów. Nie zgadzali się na to również niektórzy lokalni politycy. Nie pomogło. Dzisiaj ci sami ludzie protestują przeciwko wznowieniu wydobycia. — Nadal odczuwamy skutki tamtego fedrunku. W zeszłym roku przeżyliśmy potężne tąpnięcie, ludziom domy pękają, a odszkodowań nikt nie chce wypłacać. Poza tym eksploatacja polskich złóż od strony czeskiej nie daje nam żadnych korzyści, tylko szkody górnicze. Nie chcemy już powrotu kopalni, nie chcemy fedrunku — przekonuje Andrzej Kondziołka, wójt gminy Zebrzydowice. Podobnie uważa wójt Hażlacha Karol Folwarczny: — Gdy Morcinek został zlikwidowany straciliśmy status gmin górniczych i przestały obowiązywać zaostrzone przepisy budowlane. Ludzie bez specjalnych zabezpieczeń przed szkodami górniczymi pobudowali domy, my postawiliśmy przybudówkę do szkoły i oczyszczalnię ścieków. Gdy kopalnia zacznie fedrunek wszystko zacznie pękać.

W czeskiej kopalni CSM, z której w przyszłości górnicy mieliby przebić się do polskich wyrobisk, od lat pracuje kilkuset ludzi... z Polski, w tym ci, którzy kiedyś fedrowali w Morcinku. Czy historia zatoczy krąg i jeszcze wrócą na swoją grubę, tyle że pod Olzą, od Czech? Jeżeli do tego dojdzie, konieczna będzie zgoda obu państw na przekraczanie granicy pod ziemią, gdyż wydobycie byłoby prowadzone od strony czeskiej przez mieszaną polsko-czeską załogę.

***

Historia Morcinka...
...była bardzo krótka, jak na polskie kopalnie liczące sobie zazwyczaj po dziesiątki lat. Jej projektowanie rozpoczęto w 1977 roku, a budowa ruszyła już kilka miesięcy później. Uroczyste oddanie do użytku nastąpiło w 1986 roku. Kopalnia miała być dumą socjalistycznego państwa i utrudnić Czechom dostęp do polskich pokładów węgla, do których sąsiedzi zaczęli się nam dobierać w latach 70. „Górnicy wykonali 959 m korytarzy i ponad 5,4 tys. m sześć. komór stanowiących rodzaj kamiennego szkieletu kopalni. Każda taka komora jest wyposażona w trwałe obudowy, które muszą przetrwać, podobnie jak cała komora, aż do wyczerpania zasobów kopalni i jej całkowitej likwidacji. Do tego jednak daleko...” - donosiła w latach 80. jedna ze śląskich gazet. Życie spłatało jednak wszystkim figla, a rzeczywistość okazała się bardzo smutna. Morcinek - jak się okazało - od początku był zagrożony wybuchami metanu i pyłu węglowego oraz pożarami. W ciągu 11 lat istnienia na jego pokładach doszło aż do siedmiu pożarów i dwóch śmiertelnych wypadków. W dodatku, z powodu trudnych warunków geologicznych i rozrzuconych pokładów, Morcinek doprowadził do strat o łącznej wartości 188 mln zł, a 1997 roku zajmował drugie miejsce w kraju, jako kopalnia o najwyższym koszcie pozyskania węgla. Na każdej tonie Skarb Państwa tracił 50 zł. Zarząd Jastrzębskiej Spółki Węglowej przez lata pokrywał te straty dobrą działalnością innych kopalni. W końcu przestał.